Ciekawą sprawą dla każdego genealoga, jak również badacza rozwoju społeczności lokalnych, pozostaje kwestia przyczyn umieralności osób zamieszkujących określone terytorium. Oprócz zapisków kronikarskich, gdzie z reguły podawano informacje na temat wielkich epidemii, informacje na ten temat (zresztą bardziej przydatne w przypadku poszukujących wiedzy na temat swoich przodków) znajdziemy w Liber Mortuorum (Księdze Zmarłych).
W takiej Księdze, od II połowy XVIII wieku, zapisywana była w rubryce Morbus informacja na temat przyczyny śmierci danej osoby. Szukając takiej informacji trzeba sobie zdawać sprawę z tego, że ówczesna medycyna nie była doskonała i nie można było w każdym przypadku stwierdzić jednoznacznie przyczyn zgonu, szczególnie jeżeli chodzi o choroby wewnętrzne. Nie każdy przypadek był też konkretnie rozpoznany i nazwany, dlatego przy wielu osobach, których nazwiska do takiej Księgi zostały wpisane, informacji takiej po prostu nie ma. Mało tego, na wsi w większości przypadków śmierć danej osoby nie była stwierdzana przez lekarza tylko przez tzw. oglądacza zwłok lub kogoś z rodziny, a te osoby albo nie miały żadnej wiedzy medycznej, albo posiadały ją w bardzo ograniczonym zakresie. Śmierć konkretnej osoby wpisywana była do Księgi najczęściej na podstawie zgłoszenia przez członka najbliższej rodziny. On też podawał informacje (jeżeli je posiadał!) na temat tego, co do zgonu doprowadziło. W związku z tym możemy natrafić też na wpisy, które wcale nie muszą pozostawać prawdziwą informacją. Mogą to być pomylone nazwy chorób, wpisy nie nazw tylko objawów danej choroby.
Dlatego też, do tego rodzaju informacji należy podchodzić bardzo ostrożnie. Były jednak i takie wpisy (bardzo nieliczne!), których dokonywano na podstawie obdukcji i sekcji. Dotyczyły one wyłącznie śmierci nagłej.
Zapiski te są jednak mimo wszystko przydatne, ponieważ informują o ważnych kwestiach natury demograficznej, poziomie życie (od niego też zależała kwestia umieralności), poziomie wiedzy medycznej.

Posiadając dostęp do Liber Mortuorum parafii Oporowo za lata 1850-1935 postanowiłem sprawdzić, jak wyglądała sprawa przyczyn śmierci na jej terenie w latach 1850-1875. W skład tej parafii wchodziły w tym czasie Oporowo, Oporówko, Krzemieniewo, dominium Drobnin, Grabówiec, Kałowo, Bielawy i Nadolnik. Była to więc parafia wybitnie wiejska, co przy opisywanym problemie posiada niebagatelne znaczenie.
W okresie tym na terenie parafii zmarło 471 osób, z czego duży odsetek stanowiły osoby niepełnoletnie, czyli poniżej 21 roku życia. Wynikało to na pewno z poziomu życia ówczesnych mieszkańców wsi, odżywiania, poziomu medycyny na obszarach wiejskich. Uderzające jest również to, że takim krytycznym przedziałem wiekowym były lata 0-5.

Z tabeli tej wynika, że śmiertelność w przedziałach wiekowych 6 – 10 oraz 11 – 21 wyraźnie malała, żeby znowu wzrosnąć w przedziale powyżej 21 lat, co jest już rzeczą naturalną (chociaż i w tym przedziale ludzie umierali nie tylko ze względu na senectutis causa, czyli na starość).
Sprawą, która powinna intrygować każdego, pozostaje kwestia „starości”. Jak ją liczyć, jeżeli wpis typu senectutis causa (starość) pojawia się zarówno przy osobach, które miały zarówno 62 lata, jak również 98. W opisywanym przedziale wiekowym w Liber Moruorum doszukano się 34 osób, przy których pojawia się taki właśnie wpis, że umarły ze względu na starość. W grupie tej zdecydowanie przeważały kobiety, których było 20, natomiast mężczyzn tylko 13. Najstarsza zmarła kobieta miała lat 98, a mężczyzna 97. Nie natrafiono na żaden wpis informujący o tym, że ktoś przeżył 100 i więcej lat.

Kolejnym ciekawym wątkiem jest również to, że tylko w przypadku 57 osób pojawia się wpis morbo incognito, czyli
. Najprawdopodobniej w grupie tej były przypadki nierozpoznane przez najbliższych, jak również śmierci nagłe. W 29 przypadkach osób zmarłych nie ma żadnej informacji na temat przyczyn śmierci. Można to tłumaczyć w ten sposób, iż ksiądz dokonujący wpisu do Księgi albo o tym zapomniał, albo też nie został o tym poinformowany.

Przyczyny śmierci odnotowane w latach 1850-1875 w Liber Mortuorum w parafii Oporowo były następujące:

- senectutis causa (na starość): 34
- zapalenie: 5
- zabójstwo 1
- wewnętrzny krwotok: 1
- kaszel: 19
- suchoty (gruźlica): 30
- po urodzeniu: 4
- przy połogu: 1
- po połogu: 1
- kurcze: 16
- reumatyzm w mózgu: 1
- wodna puchlina: 31
- gorączka: 1
- morbo incognito (przyczyna nieznana): 57
- zapalenie płuc: 12
- zapalenie mózgu: 3
- gangrena we flakach: 1
- konwulsje (drgawki, atak padaczki): 1
- chrosty (ospa): 27
- nieżywe: 9
- nie wpisane: 32
- zaduch: 1
- tyfus: 9
- paraliż: 11
- rak: 1
- bronchit (zapalenie oskrzeli): 1
- wypadek: 3
- szkarlatyna: 7
- biegunka: 5
- czarne chrosty (ospa prawdziwa): 2
- gorączka febrowa: 1
- na zęby (denticum): 3
- nerwowa febra: 8
- cholera (tak nazywano kiedyś również żółtaczkę): 1
- febra reumatyczna: 1
- febra: 3
- krup (zapalenie krtani i tchawicy): 2
- asthmae cordis (astma serca): 1
- asthmae et debilitalis (astma i słabość): 1
- morbo insecto (od owadów): 2
- z głodu: 1
- po aborcji dziecka: 1
- poronienie: 1
- suchoty gardlane: 1
- gwałtowne kolki: 1
- dezynteria: 1
- debilitalis (słabość): 13
- róża: 2
- duszność: 2
- apopleksja: 1
- krwawa biegunka (dezynteria): 15
- morbo indeterminate (nieokreślona): 12
- phthisis consumpta (gruźlica): 1
- zaduch w piersiach: 5
- ruptura (przepuklina): 1
- zapalenie gardła: 3
- kurcz i reumatyzm w nogach: 1
- kurcz w nogach i rękach: 1
- duszność w piersiach: 2
- ból gardła: 1
- krwotok: 1
- womity (wymioty): 1
- koklusz: 1
- boleści i kurcze: 2
- kurcze i rwanie reumatyczne: 1
- reumatyzm: 2
- w szpitalu ubogich: 2
- rak w brzuchu: 1
- phthisis (gruźlica): 29
- epilepsja: 1
- incertu (niepewne): 10
- cancer in stomacho (rak żołądka): 1
- repentinum (nagła śmierć): 1
- morbo gutturis (choroba gardła): 2
- morbo viscerum (na wnętrzności): 4

Jak widać, nie wszystkie wpisy są jednoznaczne. W związku z tym raczej trudno jest w każdym przypadku doszukać się konkretnej informacji. Dobrze jednak, że są one chociaż takie. Oczywiście im bliżej naszych czasów, tym zapis pewniejszy i co za tym idzie informacja bliższa prawdzie.