„Pełnym żalu za grzechy i winy wobec Pana Boga jest nabożeństwo Drogi Krzyżowej, odprawiane w parafiach w okresie Wielkiego Postu a także w okresie listopadowym, kiedy modlimy się za zmarłych. Z Drogą Krzyżową jest naród polski tak związany, że uwłaczałoby polskiej religijności zaniechanie tego nabożeństwa pod pozorem odnowy liturgicznej,”

Nabożeństwo Drogi Krzyżowej jest do dzisiaj najpowszechniejszą formą czci i adoracji Męki Pańskiej. Nie należy ono do kultu liturgicznego, jest natomiast pobożną praktyką zrodzoną z pragnienia żywej wiary. Obecny kształt Drogi Krzyżowej to wynik długiej ewolucji, która odzwierciedlała zarówno przemiany chrystologii, jak i pobożność poszczególnych epok. Papież Innocenty XI udzielił nabożeństwu Drogi Krzyżowej odpustów należących do Ziemi Świętej (1686), a Pius IX obdarzył je odpustem zupełnym (1859). Prawo zakładania Drogi Krzyżowej przyznano franciszkanom w należących do nich kościołach. Papież Klemens XII w 1731 roku zezwolił im wznosić Drogi Krzyżowe w kościołach parafialnych, szpitalach i kaplicach za zgodą miejscowego biskupa. Sprawę erygowania Drogi Krzyżowej obecnie reguluje moto proprio Pastorale Munus Pawła VI, w którym prawo delegowania kapłanów do erygowania rozszerzono na każdego kardynała i biskupa, o ile na terenie parafii nie ma Zakonu franciszkańskiego. Każdy ksiądz jednak ma prawo poświęcić krucyfiks dla osoby nie mogącej z ważnych przyczyn uczestniczyć w Drodze Krzyżowej. Do warunków ważnej erekcji potrzeba, aby Droga Krzyżowa obejmowała 14 stacji (krzyżyków). Obrazy 14 Tajemnic są bardzo użyteczne, ale nie konieczne. Wystarczają, a zarazem są niezbędne, drewniane krzyżyki, oznaczające 14 stacji [Mszał Rzymski z dodaniem nabożeństw nieszpornych, 1931, Dom Gaspar Lefebvre OSB]. Droga Krzyżowa powszechnie kojarzy się z cyklem 14 obrazów, rzeźb lub płaskorzeźb o określonej symbolice i takie też są wszystkie Drogi Krzyżowe na terenie gminy Krzemieniewo, choć nie wszystkie spełniają podstawowy warunek ich erygowania. Do uzyskania odpustów konieczne jest bowiem, by były krzyżyki – odpust przywiązany jest do krzyżyków, a nie do rzeźb lub obrazów. Krzyżyki zaś, pod sankcja nieważności Drogi Krzyżowej, muszą być drewniane. Mogą być pomalowane lub pozłocone, lecz tak, by nie czyniły wrażenia, że są z metalu. Krzyże poświęca upoważniony kapłan na stałym miejscu ich umieszczenia. Usunięcie lub wymiana obrazów czy rzeźb nie unieważnia Drogi Krzyżowej prawnie erygowanej. Unieważnia natomiast zniszczenie połowy lub więcej krzyży. Tyle tytułem wstępu (więcej w przypisach).

Niniejsze opracowanie, stanowiąc specyficzną formę udokumentowania stanu istniejącegow 2007 r., umożliwia bliższe poznanie lub przypomnienie sobie Dróg Krzyżowych zlokalizowanych w gminie Krzemieniewo, a mianowicie:

w kościołach parafialnych na terenie gminy:
w Drobninie
w Oporowie
w Pawłowicach

oraz w kaplicach i innych miejscach na terenie gminy:
w Brylewie (kaplica)
w Garzynie (kaplica)
w Luboni (kaplica)
w Pawłowicach (mur przykościelny)

Jako swoisty przypis, dający wyobrażenie o formie i treści Dróg Krzyżowych w Polsce przed 250 laty, do opracowania włączono „dodatek historyczny” w postaci obszernych fragmentów modlitewnika z 1760 roku, zatytułowanego:
Sposób do odprawowania DROGI KRZYŻOWEY...

Niniejsze opracowanie umożliwia również przeglądanie wyżej wymienionych Dróg Krzyżowych poszczególnymi STACJAMI, a mianowicie:
Stacja I - Pan Jezus skazany na śmierć
Stacja II - Pan Jezus bierze krzyż na swoje ramiona
Stacja III - Pan Jezus upada pod krzyżem
Stacja IV - Pan Jezus spotyka Matkę Bolesną
Stacja V - Szymon z Cyreny pomaga dźwigać krzyż Panu Jezusowi
Stacja VI - Weronika ociera twarz Panu Jezusowi
Stacja VII - Pan Jezus drugi raz upada pod krzyżem
Stacja VIII - Pan Jezus pociesza płaczące niewiasty
Stacja IX - Pan Jezus po raz trzeci upada pod krzyżem
Stacja X - Pan Jezus z szat obnażony
Stacja XI - Pan Jezus do krzyża przybity
Stacja XII - Pan Jezus umiera na krzyżu
Stacja XIII - Pan Jezus zdjęty z krzyża
Stacja XIV - Pan Jezus złożony do grobu

Termin "stacja" (łac. statio) oznaczał procesje, podczas której nie klękano, a całe nabożeństwo odprawiano, idąc lub stojąc. Potem "stacja" oznaczała zatrzymanie się procesji w określonym miejscu. Pierwszym, który użył terminu "stacja" na oznaczenie świętych miejsc Drogi Krzyżowej w Jerozolimie, był Anglik Wiliam Wey, pielgrzym do Ziemi Świętej w latach 1458-1472. Nabożeństwa stacyjne rozwijały się w południowych Niderlandach od początku XVI wieku. Najstarsza ich wersja zawierała 7 stacji, inne cykle miały ich 9, 10, 15, a nawet więcej. Zależało to od tego, czy brano pod uwagę cały okres Męki Pańskiej, rozszerzany nawet o epizody apokryficzne, czy tylko Drogę Krzyża (Via Crucis).

Do powstania i rozszerzenia się nabożeństwa stacyjnego w formie współczesnej Drogi Krzyżowej przyczynił się najbardziej Holender Adrian Cruys, zwany Adrichomiusem, przełożony klasztoru św. Barbary w Delft (zmarł w 1585 roku). Ułożył on cykl Drogi Krzyżowej o 12 stacjach wraz z komentarzem, dzieląc całość Drogi Bolesnej Chrystusa (Via Dolorosa) na Drogę Pojmania (Via Captivitatis) od modlitwy w Ogrójcu do pretorium Piłata, i Droge Krzyża (Via Crucis) - od pretorium do śmierci na krzyżu. Nabożeństwo Drogi Krzyżowej w układzie Adrichomiusa rozszerzyło się pod koniec XVI wieku na całą Europę. Po dodaniu w XVII wieku dwóch ostatnich stacji: zdjęcie z krzyża i złożenie do grobu, Droga Krzyżowa uzyskała ostateczny kształt, znany do dzisiaj. Należy przy tym nadmienić, że Pismo Święte nie zawiera dokładnej trasy Drogi Krzyżowej. Spośród tradycyjnych 14 stacji tylko dziewięć ma swe oparcie w ewangelicznych opisach Męki Pańskiej (I — skazanie Jezusa, II — włożenie krzyża, V — pomoc Szymona z Cyreny, VIII — rozmowa z niewiastami, X — zdjęcie szat, XI — ukrzyżowanie, XII — śmierć na krzyżu, XIII — zdjęcie z krzyża, XIV — złożenie do grobu). Pozostałe stacje są bądź wywnioskowane z tekstów biblijnych (np. IV — spotkanie z Matką), bądź oparte na przekazach pozabiblijnych (III, VII i IX — upadki pod krzyżem lub VI — spotkanie z Weroniką).

Pierwsze Drogi Krzyżowe powstały w Niderlandach: w Louvain (1503), Vilvorde i Malines. Zakładano je nie tylko w otwartym terenie, ale także w kościołach, krużgankach klasztornych i na cmentarzach. Najgorliwszym propagatorem Drogi Krzyżowej o 14 stacjach był franciszkanin św. Leonard z Porto Maurizio (1676-1751). Wzniósł na terenie Italii 572 Drogi Krzyżowe. Jedna z najsłynniejszych znajduje się w rzymskim Koloseum. Założył ją na prośbę św. Leonarda z Porto Maurizio papież Benedykt XIV. Teksty Drogi Krzyżowej ułożone przez św. Leonarda z Porto Maurizio używane są do dzisiaj.

Artystyczne przedstawienie poszczególnych stacji, niezależnie od panującej epoki, było stałym przedmiotem twórczych poszukiwań. Artyści różnie interpretowali uniwersalny ewangeliczny motyw wędrówki Chrystusa na Golgotę. Układ niniejszego opracowania znakomicie ułatwia porównania i własną ocenę artystycznych interpretacji scen przedstawianych w poszczególnych stacjach. Nie od rzeczy jest wspomnieć przy tym, iż znajomość nazwisk twórców Dróg Krzyżowych jest powszechnie znikoma i bardzo słabo udokumentowana, podobnie jak dat ich erygowania, wymiany przedstawień plastycznych czy gruntowniejszej konserwacji. A wydawać by się mogło, że przy konieczności każdorazowej decyzji Kurii Biskupiej sprawy takie powinny mieć pełną i łatwo dostępną dokumentację.

____________________________________________
Opracowali: Leonard Dwornik (układ, wstęp i przypisy),
Jerzy Kownacki, Jarosław Wawrzyniak, Anna Nowak (wybrane Drogi).

Post scriptum:

W opracowaniu nie uwzględniono kościołów leżących poza terenem gminy Krzemieniewo, choć będących kościołami parafialnymi dla miejscowości z terenu gminy, a mianowicie:
w Świerczynie (Bojanice, Karchowo),
w Poniecu (Lubonia),
w Siemowie (Belęcin Nowy, Belęcin Stary, Hersztupowo).
Mimo rozbieżności zdań autorów, może w przyszłości uda się to uzupełnić.