[przypis do utworu Franciszka Morawskiego ŚWIATOWID]

Dawne więzienie św. Michała. Dziś na powrót chyba najpiękniejszy pałac Krakowa. I chyba najładniejsza w Polsce siedziba Muzeum Archeologicznego. Dyrektor z dumą oprowadza po salach. Mijamy piece do wytopu żelaza. Sala zakończona jest półokrągłą jak gdyby apsydą. Olbrzymia, na całą ścianę fotografia starych dębów. Na ich tle stoi kamienny posąg o czterech twarzach - to Światowid. Sławny zbruczański Światowid. Od blisko 150 lat jest symbolem najstarszego muzeum w Polsce - Muzeum Archeologicznego w Krakowie.

Posąg Światowida jest słupem czworościennym, o przekroju niemal kwadratowym (29-30 cm), wysokim na 257 cm. Wykonany z kamienia wapiennego, waży ponad 500 kg. Słup dzieli się na trzy piętra, oddzielone od siebie płaskimi listwami. Wszystkie ściany posągu pokryte są płaskorzeźbami figuralnymi.

Odkryty został w sierpniu 1848 r., w pobliżu wsi Liczkowce koło Husiatynia na Podolu. Wydobyto go z rzeki Zbrucz (lewego dopływu Dniestru). Przypuszczalnie w czasie wyciągania z rzeki dolny koniec słupa został odłamany. Konstanty Zborowski, właściciel wsi Liczkowce, polecił złożyć posag w zabudowaniach swojego folwarku. W kilka miesięcy później ofiarował figurę znanemu miłośnikowi starożytności hr. Mieczysławowi Potockiemu. Posąg przewieziono do jego włości w Kociubińczykach. Jesienią roku 1850 hrabia Mieczysław Potocki, odpowiadając na apel Towarzystwa Naukowego Krakowskiego o ratowanie i opisywanie zabytków archeologicznych, przesłał do Krakowa wiadomość o posągu. Do listu dołączył opis i rysunek zabytku. Jednocześnie wyraził przypuszczenie, że posąg przedstawia słowiańskiego bożka Światowida, przyjmując możliwość nazwy od wyrażeń "świat" i "widzieć".

Towarzystwo Naukowe Krakowskie podjęto starania o pozyskanie zabytku do swoich zbiorów muzealnych. 12 maja 1851 r., po 5-cio tygodniowej podróży furmanką, posąg dotarł do Krakowa i został umieszczony w jednej z sal w gmachu Biblioteki Jagiellońskiej przy ul, św. Anny 8. Tam pozostał do sierpnia 1858 r., kiedy to przeniesiono go na wystawę starożytności krajowych, do pałacu Lubomirskich przy ul. św. Jana 17. W 1860 r. Światowida umieszczono w nowo wybudowanej siedzibie Towarzystwa Naukowego Krakowskiego przy ul. Sławkowskiej 17. Do 1950 r. posąg nie był eksponowany na stałej wystawie archeologicznej. Ustawiono go na l piętrze, w przedpokoju do biur Towarzystwa, "naprzeciw schodów wewnętrznych". Dopiero po 90 latach doczekał się korzystniejszej ekspozycji. Wówczas umieszczono posąg w specjalnie zbudowanej rotundzie, zamykającej ciąg stałej wystawy archeologicznej, usytuowanej w salach l piętra przy ul. św Jana 22. Od 1968 r. Światowida można oglądać w pomieszczeniach wystawowych Muzeum Archeologicznego, w zabytkowym gmachu św. Michała przy ul. Poselskiej 3. Dzięki osadzeniu na obrotowej podstawie posąg jest dostępny ze wszystkich stron.

*/ Najdziwniejsze jest, że u dawnych Słowian bóstwa o tym imieniu po prostu nie było! Rugianie, słowiańscy mieszkańcy wyspy Rugii na Bałtyku, wystawili wspaniałą świątynię bóstwu, które faktycznie było czterogłowe (lub o czterech twarzach), ale nazywało się Świętowit. Niemiecki kronikarz Saxo Grammaticus zapisał to imię - po łacinie - jako Zuantheuit, co po wiekach - błędnie - odczytano jako właśnie "Światowid". Posąg z Rugii znamy tylko z opisu owego kronikarza, ponieważ w 1168 roku Duńczycy, którzy zdobyli Rugię z pomocą sąsiednich Pomorzan, obalili go i zawlekli w ogień.

_______________________
Dla www.klasaa.net zebrał
i opracował: Leonard Dwornik