W zbiorach poznańskiego Muzeum Narodowego możemy znaleźć obraz znanego batalisty Wojciecha Kossaka (1856-1942) „Rotmistrz Mielżyński przyprowadza Janowi III chorągiew husarską pod Wiedeń”. Namalowany w 1925 r. na płótnie o wymiarach 89x145 cm był prawdopodobnie jednym z wielu dzieł, do czasu II wojny św. zdobiących wnętrza pawłowickiego pałacu. 410 rocznica śmierci jednego z bohaterów wiedeńskiej wiktorii – założyciela pawłowickiej linii rodu Mielżyńskich, jest okazją by przypomnieć jego losy.
Maciej Mielżyński urodził się 30 VIII 1636 („tydzień po św. Bartłomieju”) w Niegolewie (dzisiejszy powiat nowotomyski). Był drugim synem starosty kcyńskiego Krzysztofa i Elżbiety z Niegolewskich. Jego starszy brat Stanisław (ur. 1633) poległ w bitwie pod Suczawą w 1659 r. Ród Mielżyńskich wywodził się z Brudzewa k. Gniezna, a nazwisko powstało od nazwy miejscowości Mielżyn, która też należała do tej rodziny.
Maciej był po ojcu właścicielem Dąbrowy (główna siedziba, k. Wolsztyna) ze Stradyniem. W latach 1669-77 od spadkobierców Adama Miękwickiego skupił majątek Chobienice (k. Babimostu). W 1683 r. od Rogalińskich za 54.000 złp. kupił Woźniki i Borzysław (k. Grodziska Wlkp.).
Posłował na Sejm w latach 1659, 1662, 1670 i 1683. Po cesji matki w 1660 r. został starostą kcyńskim, w 1683 r. mianowany kasztelanem śremskim.
Już od młodych lat brał udział w wielu wojnach, należał do chorągwi husarskiej. Walcząc u boku króla Jana 12 IX 1683 r. pod Wiedniem liczył już sobie lat 47, stąd wnioskować można, że była to jego ostatnia wyprawa wojenna. Pełnił wtedy funkcję rotmistrza, czyli dowódcy jednej z 23 chorągwi husarskich biorących udział w odsieczy wiedeńskiej (chorągiew liczyła ponad 100 jeźdźców).
W opiniach cytowanych przez Żychlińskiego: „wzór rzadki cnot i poświęcenia dla kraju, pobożny, miłujący prawdę, czy na drodze posługi obywatelskiej, czy jako mąż rycerski pod chorągwią husarską służąc, zdrową radą i dzielnem ramieniem pokazywał gorącą miłość dla Rzeczypospolitej. Hojny dla ubóstwa, zwolennik gorliwy wiary katolickiej, klasztor kościół OO. Reformatów fundował pod tytułem św. Franciszka Assyskiego.” Wg Niesieckiego: „Pan szczerością samą tchnący, z której i żartem nawet kłamliwego słowa nie wymówił. Dla wiary gorliwy, dlatego, gdy albo sługę albo poddanego, którego herezją zarażonego widział, szczerze się o to starał, żeby go z prawowiernym Kościołem pojednać.”
Dwukrotny wdowiec; z zawartego w 1662 r. małżeństwa z Jadwigą Korzbog-Łącką, zmarłą przy porodzie w 1864 r., nie dochował się potomstwa. Natomiast z drugą żoną Teresą Baranowską miał dwóch synów: Krzysztofa (ur. 1670) i Franciszka (ur. 1682) oraz trzy córki: Zofię Annę, Franciszkę i Ludwikę (kolejnych czworo dzieci zmarło jako niemowlęta). Baranowska zmarła w 1882 r. po urodzeniu syna Franciszka.
14 II 1684, a więc 5 miesięcy po wielkiej bitwie, 48-letni Maciej ożenił się w Pawłowicach z Katarzyną z Mycielskich, wdową po Andrzeju Gorzyckim, która w wianie wniosła mu swoją część Pawłowic z Robczyskiem i połowę Kąkolewa. Po ślubie przeniósł swą siedzibę do Pawłowic. Z trzeciej żony miał syna Stanisława (ok. 1692-1696) oraz córki: Konstancję (ur. 1685 r.), Elżbietę Teresę (1687), bliźniaczki ur. w 1689 r.: Urszulę Barbarę i Mariannę Krystynę.
Już w czasie pobytu w Pawłowicach Maciej nabył kolejne majątki. Od braci Szczytnickich w 1685 r. kupił za 12.500 złp. części wsi Błocko i Łąkie (niedaleko dziedzicznej Dabrowy). W tym samym roku od Kazimierza Zakrzewskiego kupił za 9.600 złp. części Kąkolewa. W 1690 r. nabył za 4.000 złp. Godziszewo (k. Babimostu). Natomiast rok później od spadkobierców Jana Cieleckiego kupił za 32.000 zł. Kotowo w powiecie kościańskim.
10 VII 1693 r. tytuł starosty kcyńskiego scedował na syna Krzysztofa.
26 XI 1693 odbył się ślub pasierbicy Macieja Anny Gorzyckiej, po ojcu „dziedziczki Pawłowic, Robczyska i połowy Kąkolewa”, z jego synem z poprzedniego małżeństwa Krzysztofem. Fakt ten skomplikował dalsze losy własności majątków pawłowickich, które to przeszły w ręce Krzysztofa dopiero w roku 1717.
W 1694 r. Maciej Mielżyński dokupił za 20.000 zł. część Pawłowic od Świętosława Radowickiego. Niedługo po tym wrócił do rodzinnej Dąbrowy, aby tam spędzić ostatnie lata swego żywota. Pawłowice oddał w 1695 r. w dożywotnie użytkowanie żonie.
Spisując w Dąbrowie 7 XI 1696 testament, zobowiązał się powtórzyć zapis 30.000 zł. dla córki Franciszki, swoją zaś część w Pawłowicach sprzedać żonie. Umarł w Dąbrowie (parafia Gościeszyn) 11 IV 1697, a pochowany został 6 V tego roku w uposażonym przez siebie kościele OO. Reformatów w Woźnikach. Kazanie wygłoszone na jego pogrzebie przez ks. F. Ponińskiego, zostało wydane drukiem pt. „Nowina na świat”. Pomnik nagrobny uległ zniszczeniu podczas pożaru w XVIII w. Portret Macieja, do 1949 r. zdobiący wnętrza pawłowickiego pałacu, znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym w Poznaniu.
Wdowa Katarzyna w latach 1701-1703 wybudowała nowy kościół w Pawłowicach. Umarła w Dąbrowie 10 XI 1712.
Z synów Macieja: Krzysztof zatrzymał udziały w Pawłowicach i Kąkolewie oraz Dąbrowę ze Stradyniem, Łąkiem i Błockiem, natomiast Franciszek przejął: Chobienice, Woźniki i Kotowo. Powstały w ten sposób dwie linie rodu: „pawłowicka” i „chobienicka”.
W późniejszych dziejach Polski zaznaczyło się jeszcze dwóch jego imienników: Maciej Józef Franciszek Mielżyński (1799-1870) – ziemianin, powstaniec 1831 r., polityk poznański oraz Maciej Ignacy Przecław Mielżyński (1869-1944) – poseł do Reichstagu, powstaniec wielkopolski, dowódca III powstania śląskiego, podpułkownik WP.