LEON MIELŻYŃSKI (1809-1900), hrabia, właściciel Pawłowic, powstaniec listopadowy. Urodził się w Pawłowicach 21 grudnia 1809 r. z ojca Stanisława (ówczesnego pułkownika i dowódcy 11 pułku piechoty Księstwa Warszawskiego) i matki Prowiden­cji Honoraty z Zarembów. Miał sio­stry: Elżbietę (1802), Józefę (1803), Filipinę (1807), i Eleonorę (1815). Czas dzieciństwa przypadł mu na okres wojen napoleońskich, co oznaczało kilkuletnią rozłąkę z ojcem (do końca 1815 r.). Doświad­czony trudami wojny Stanisław Mielżyński zmarł w 1826 w wieku niespełna 48 lat. Prawną opiekę nad 17-letnim Leonem objął jego szwagier (mąż starszej siostry Filipiny) Ignacy Scza­niecki. W spadku po ojcu Leon otrzymał Paw­łowi­ce i Kąkolewo. Po­zostałe do­bra Sta­nisław przeznaczył jako posag dla córek. I tak Elżbieta (zamężna z Ludwi­kiem Myciel­skim,) dostała Poniec, Filipina miała Łasz­czyn, natomiast najmłod­szej Ele­ono­rze, zwa­nej też Laurą prze­znaczono Gołańcz. Po śmierci męża matka Le­ona, wraz z najmłod­szą z rodzeństwa Eleonorą, zamieszkały w Poznaniu.
Zarażony przez ojca gorącym patrioty­zmem, 13 grudnia 1830 r. 22-letni dziedzic Pawłowic wyruszył do Królestwa Kongreso­wego, by wziąć udział w powstaniu listopa­dowym. Walczył jako podporucznik w kor­pusie gen. Macieja Rybińskiego. Po powro­cie został ska­zany na 6 miesięcy więzienia i konfi­skatę ma­jątku (?). W po­wsta­niu w bitwie pod Grocho­wem 25 II 1831 poległ jego szwagier, właści­ciel Ponieca Ludwik Mycielski.
W 1835 r. Leon Mielżyński był jednych ze współzałożycieli „Kasyna Gostyńskiego” - ak­tywnego w okolicy stowarzyszenia gospo­darczego i patriotycznego (organizacja zo­stała rozwiązana przez za­borcę w roku 1846). Wia­domo też, że Leon był w późniejszym okresie jednym z udziałowców spółki „Bazar Poznań­ski”. Zbliżał się czas zmian w strukturze majątkowej wsi wielkopolskich. Na mocy dekretu króla pru­skiego „o uregulowaniu stosunków włościańskich” planowano zniesienie pańszczyzny i nadanie chło­pom na własność ziemi dotychczas użytkowanej. Proces uwłasz­czenia trwał kilkanaście lat. W tym czasie wykonano „pomiary” poszczególnych wsi, ustalano nowe granice między ziemią pańską a chłopską (część uprawianej ziemi chłopi musieli zwrócić właścicielowi). W 1834 r. dokonano parce­lacji ziemi w Pawłowicach, którą chłopi mieli dostać na własność. Na jesieni tego roku gospodarze objęli przyznane im gospodarstwa, na któ­rych mieli być w przyszłości uwłaszczeni. Dwa lata później w dzień św. Wojciecha 1836 r. ustał obo­wiązek odrabiania pańszczyzny i innych powinności wobec dworu, a w dzień św. Marcina tegoż roku chłopi za­częli opłacać czynsz. Ostatnią czynnością było podpisanie tzw. recesu regulacyjnego, czyli umowy między panem a chłopami, określającej warunki przejęcia własności ziemi. Na podpisanie ostatecznej umowy z dziedzicem i pełne uwłaszczenie chłopi pawłowiccy czekali ko­lejne 3 lata. W dniach 7-9 lutego 1839 r. podpisano reces regulacyjno-parcelacyjny wsi Pawłowice. Właściciel dóbr hr. Leon Mielżyński nadał na własności ziemię 41 rol­nikom, którzy zobo­wią­zani zostali do płacenia na rzecz dworu stałego czynszu. W imieniu hr. Le­ona Mielżyńskiego reces podpisał rządca Dyrekcji General­nej Ziemstwa hr. Aleksander Brodow­ski (wła­ściciel Dębowej Łąki). 9 lutego przyjęto też recesu regulacyjny wsi Robczysko, natomiast 9 paździer­nika 1840 uwłaszczono chłopów z Kąkolewa. Za pieniądze z uwłaszcze­nia szlachta zakładała nowe folwarki i unowocześniała gospodarstwa. 17 stycznia 1842 r. 32-letni Leon Mielżyński pojął za żonę 10 lat młodszą Felicję Potocką z Bę­dlewa k. Mo­siny, herbu Pilawa, córkę Maksymiliana i Józefy z Wyszyńskich. Ślub odbył się w Łodzi. W 1844 r. Leon odkupił od Dzieduszyckich majątek Żytowiecko, należący kiedyś do jego dziadka Maksymiliana, sprzedany wcześniej przez wuja Mikołaja. Przez następne lata hrabia przepro­wadził generalną przebudowę położonego na północ od pałacu folwarku. Pierwszym wzniesionym przy podwórzu budynkiem znacznych rozmiarów, tworzącym jego północną granicę, była murowana stodoła o długości 400 stóp (obecnie użytkowana jako owczarnia). Przed 1862 r. wniesiony został budynek owczarni, który zamykał podwórze od wschodu.

Od roku 1845 Leon toczył spór z miejscowym proboszczem ks. Stefanem Noskowskim. Po rozłącze­niu urzędu nauczyciela i organisty proboszcz Noskowski skarżył się Kurii, że nawet w nie­dzielę i święta nie ma kto grać na organach, bo nauczyciel nie umie. Pleban planował zatrudnie­nie organisty, który miał mieszkać w domu kapelańskim przy kościele, w którym od 10 lat mieszkali dworscy komornicy. Mieszkania tego nie chciał oddać hr. Leon Mielżyński, którego proboszcz po­zwał nawet do sądu. Sprawę wygrał jednak Mielżyński, który w domu mieszkalnym przy kapelanii umieścił kapelana Buczyńskiego. Co więcej hr. Mielżyński pojechał do Rzymu i uzyskał zezwolenie na własną kapelanię z osobnym kapelanem we dworze (w samym pałacu kaplicę urządzono w miejscu łazienki i sypialni).
W 1848 r. Wielkopolska znalazła się w zasięgu wydarzeń „Wiosny Ludów”. Manifestacja zorga­nizowana 28 marca t.r. w Lesznie w celu poparcia polskich dążeń narodowościowych, spotkała się z wrogą reakcją Niemców. Wszystkim Polakom, tak przybyłym z okolicy chłopom, jak i szlachcie pol­skiej, zrzucano z głów konfederatki, a z ubrań odrywano kokardy w barwach narodowych, co spo­tkało też i Leona Mielżyńskiego. Po zdławieniu powstania, jako jedna z pierwszych w powiecie wschow­skim, w Pawłowicach powstała filia Ligi Polskiej - stowarzyszenia mającego na celu „dźwiganie na­rodowości i w ogóle sprawy polskiej” na drodze le­gal­nej, poprzez wykłady i dyskusje na tematy po­lityczne, społeczne i oświatowe. Po dwóch latach działalności Liga została rozwiązana przez zaborcę.
W 1868 r. Leon odbył podróż do Rzymu po nowy przywilej na odprawianie mszy św. w swojej kaplicy pałaco­wej. Tego samego roku w lipcu kupił od Mycielskich za 310 tys. talarów dobra rycer­skie Wielka Łęka w ówczesnym powiecie krobskim. W latach 1870-75 wybudował tam okazały pa­łac.
W 1870 r. po dwuletniej chorobie, w wieku 50 lat, zmarła żona Leona Felicja.

Kolejną inwestycją Leona było wybudowanie w roku 1878 krochmalni, którą zasilała maszyną parową o mocy 120 KM. Dwa lata później została wzniesiona mleczarnia, przylegająca do postawio­nej wcze­śniej obory.

W roku 1885 starzejący się Leon Mielżyński oddał majątek w zarząd swoim synom. Starszy, wtedy już 41-letni Maksymilian dostał klucz pawłowicki, natomiast Maciej (o 2 lata młodszy) Łękę Wielką i Żyto­wiecko. Część Maksymiliana - Majętność Pawłowice obejmowała 4198 ha ziemi (2247 roli, 244 ha łąk, 169 ha pastwisk, 1409 ha lasów, 108 ha nieużytków i 21 ha „pod wodą”) i przynosiła 40 904 marek czy­stego dochodu gruntowego. Składały się na nią majątki:
- Pawłowice z folwarkiem Robczysko
- Mały Dwór z folwarkiem Granicznik
- Kociugi
- Kąkolewo
Część majątku objęta przez Macieja Mielżyńskiego miała w sumie 2612 ha. Maciej dostał:
Majętność Łęka Wielka o łącznej powierzchni 1251 ha, na którą składały się:
- dobra Łęka Wielka
- folwark Kopanie
- folwark Józefowo
- folwark Karolinowo
oraz Majętność Żytowiecko (1361 ha), w tym:
- dobra Żytowiecko (684 ha)
- dobra Grodzisko z folwarkami Aleksandrowo i Maciejewo (razem 677 ha).

Ostatnie lata życia Leon spędził w Dreźnie. Tam zmarł w dniu 29 października 1900 r. w wieku prawie 91 lat. Pochowany został w krypcie pod kościołem w Paw­łowicach.

Z jego dzieci: Anna (1842) w 1860 r. wyszła za Stanisława Czarnec­kiego z Pakosławia (wła­ściciela Rakoniewic), Maksymilian (1844-1916), Maciej (1846-1907) w 1877 r. w Dreźnie ożenił się z Teresą Mycielską z Chocieszewic k. Gostynia, Maria (1851-1937) w 1869 r. wyszła za Stani­sława hr. Poniń­skiego, właściciela Dominowa (parafia Giecz).

Źródła:
R. Kąsinowska, Pałac w Pawłowicach – rezydencja hrabiowskiego rodu Mielżyńskich, maszynopis, Leszno 1991-1992,
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, T. VII, Warszawa 1886,
W. Stachowski, Uczestnicy powstania listopadowego z dzisiejszego powiatu gostyńskiego, w: Kronika Gostyńska, 1930, seria II, nr 7, s. 160.

---------------------------------
Notę biograficzną przesłał pan Jarosław Wawrzyniak.