Tegoroczne Europejskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, odbywające się już po raz czternasty w Wielkopolsce, były poświęcone Napoleonowi i jego epoce. Przygotował je Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Poznaniu, współpracujący przy tym przedsięwzięciu z coraz większą liczbą samorządów, instytucji i stowarzyszeń, a także z regionalistami.

W listopadzie 2006 roku upłynęło 200 lat od chwili, kiedy entuzjastycznie witany przez Polaków Napoleon Bonaparte przybył do Poznania. Większość naszych rodaków nie zdaje sobie sprawy z tego, że to głównie Wielkopolanie ponieśli ciężar wyekwipowania polskiego wojska towarzyszącego Napoleonowi, że to dzięki ich wysiłkowi ekonomicznemu i organizacyjnemu walka o niepodległość stała się realna. Za Regionalnym Ośrodkiem Badań i Dokumentacji Zabytków w Poznaniu przygotowującym Europejskie Dni Dziedzictwa Kulturowego 2006 pod hasłem „Napoleon i jego epoka w Wielkopolsce” należy przypomnieć, że mieszkańcy Wielkopolski nie szczędzili daniny z krwi, że tu miało miejsce pierwsze udane polskie powstanie w 1806 roku, kiedy to w ciągu kilku dni rozbrojono pruskie wojsko, przejęto władzę, zorganizowano polskie struktury, rozpoczęto wielką społeczną zbiórkę.

Była to reakcja na słowa Napoleona, wypowiedziane do generała Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego w Berlinie: „Obaczę jeżeli Polacy godni są być narodem. Idę do Poznania, tam się pierwsze moje zawiążą wyobrażenia o jego wartości. Od was więc zawisło istnieć i mieć Ojczyznę.” Dąbrowski i Wybicki ruszyli do Poznania, gdzie ich entuzjastycznie powitano. Zamieszkali w pałacu Mielżyńskich przy Starym Rynku. Generał wydał „Odezwę do obywateli poznańskich”, w której wezwał dawnych oficerów i żołnierzy, by pospieszyli do armii narodowej, albowiem „od rychłego uformowania siły polskiej zbrojnej zawisł los ojczyzny naszej”. Następnego dnia obywatele departamentu kaliskiego i poznańskiego zadeklarowali „wystawienie 1 rekruta z każdego dziesiątego dymu [komina czyli praktycznie domu], z pełnym opatrzeniem i umundurowaniem, a także zaopatrzonych w miesięczny żołd”. 22 listopada wielkopolska szlachta obiecała dobrowolne opodatkowanie się na potrzeby armii. Wkrótce pod komendą generała znalazło się 20 tysięcy żołnierzy.

Napoleon, przybywszy 4 dni później do Poznania, oświadczył: „Z tego coście dotąd zrobili, jestem zadowolony. W Warszawie ogłoszę waszą niepodległość, a gdy ją ogłoszę, trwać będzie. (…) Korzystajcie ze sposobności i dajcie dowody, że jesteście godni moich zamiarów. Jeżeli w was płynie jeszcze krew starych walecznych Polaków, chwycicie wszyscy za broń i postanowicie: umrzeć lub odzyskać wolność i być narodem – los jest w waszych rękach”. Entuzjastyczne sprawozdania z działań wielkopolskiego społeczeństwa, na rozkaz Napoleona, były przedrukowywane w biuletynach wojskowych i w warszawskiej prasie, by zachęcić tamtejsze środowisko do równie owocnej akcji. Jednak odzew społeczeństwa zaboru rosyjskiego i austriackiego nigdy nie dorównał poświęceniu Wielkopolan. A w podręcznikach historii i literaturze oraz w powszechnej świadomości ten fakt nie funkcjonuje. Na przykład w 2004 roku w Krakowie przygotowano wielką wystawę poświęconą Napoleonowi w Polsce, której towarzyszył obszerny katalog. Nie ma w nim wzmianki o udziale Wielkopolski w wojnach napoleońskich.

Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Poznaniu chciałby to zmienić promując nasz region m.in. poprzez utworzenie „Szlaku imienia cesarza Napoleona w Wielkopolsce”. Szlak został opracowany w zeszłym roku w ramach ogólnopolskiego programu Ministerstwa Kultury: „Szlaki dziedzictwa”. „Szlak Napoleona” ma przybliżyć zarówno sylwetkę genialnego stratega, jak i jeden z bardziej doniosłych momentów w dziejach państwa Polskiego.

Cesarz Francuzów na trwałe zapadł w polskie serca, odciskając się piętnem w literaturze i sztuce. Pojawia się m.in. w tak różnych utworach jak „Popioły”, „Pan Tadeuszu”, „Lalka” czy „Szatan z siódmej klasy”. Legenda napoleońska przetrwała przez cały wiek XIX i umacniała w ludziach przekonanie, że możemy doprowadzić do niezależności kraju. Dawano temu wyraz eksponując w dworach i pałacach obrazy i sztychy z wizerunkami Napoleona, scenami z jego życia. Na przykład rodzina Morawskich, w swoim dworze w Jurkowie (pow. kościański), przechowywała 14 sztychów ze scenami z życia Napoleona, a w pałacu Skórzewskich w Czerniejewie (pow. gnieźnieński), wisiało kilka jego portretów; w Winnej Górze, w dworze generała Dąbrowskiego, wisiał obraz Jana Gładysza ukazujący "Wjazd Generała Dąbrowskiego do Poznania w 1806 roku" (obecnie w Muzeum Narodowym w Poznaniu). Kult epoki Napoleona trwał nie tylko wśród ziemiaństwa. Ryciny i litografie, ukazujące Napoleona, Dąbrowskiego, księcia Poniatowskiego, biusty cesarza, malowane farfurki ze scenami batalistycznymi itp. zdobiły niejeden mieszczański salon. Do dziś imię cesarza nosi popularne w Wielkopolsce ciastko „napoleonka”, wypiekane na wzór ciastka pochodzącego z Francji, zwanego mille feuille. To samo ciastko w Małopolsce nazywane jest kremówką.

Niezwykły kult Napoleona wśród Polaków umacniała piękna modlitwa, którą od lutego 1807 r. w niedziele i święta, we wszystkich świątyniach, niezależnie od wyznania, wierni odmawiali. Warto ją przytoczyć w całości gdyż zawarte w niej przesłanie zachowało aktualność po dziś dzień:

„Boże sprawiedliwy!
Który nasze i ojców winy ukarałeś zniszczeniem Polski.
Boże miłosierny i przebłagany!
Który kładziesz koniec cierpieniu i dozwalasz Ojczyźnie naszej na nowo odradzać się
Wielki Boże!
Któryś utworzył Napoleona z ducha męstwa, mądrości i dobroci;
Przeznaczyłeś Go, a by jedną ręką zgromił nieprzyjaciół polskiego narodu,
A drugą podniósł go do szczęśliwego bytu, walki i władania;
Przyjmij od ludu Twojego pokorne dzięki za cuda, i stworzenia, i wskrzeszenia,
jakim nas dobroć Twoja darzy.
Przyjmij gorące modły za pomazańcem Twoim,
wielkim Napoleonem, cesarzem i królem.
Przedłużaj mu dni życia,
Każden z nich nową znacz chwałą.
Nie odmieniaj ani szczęścia, ani przedsięwzięć jego.
Nagródź Mu, Panie, hojną Twoją łaską dobroczynność Ojczyźnie naszej zdziałaną.
Poświęć jego dzieło.
Spraw, aby zwrócona Polakowi ziemia odtąd cnotą, pracą, plonem, przemysłem zakwitała.
Niechaj na niej nigdy nie powstanie duch niezgody.
Błogosław postanowionemu od Niego rządowi,
oświecaj go Twoją Mądrością, nadawaj pomyślne skutki jego zamiarom.
Niech duch jedności w narodzie polskim
Dawne jego winy złagodzi przed Twoim Majestatem
i stanie się przed Nim zasługą do nowych Łask,
O które błagamy Cię, Panie”.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

SZLAK NAPOLEOŃSKI W WIELKOPOLSCE

Poniżej w układzie alfabetycznym wymienione są miejscowości związane z okresem napoleońskim (1806-1813) w Wielkopolsce. Dla ułatwienia podano w jakiej gminie i powiecie się znajdują. Opis każdej miejscowości zawiera najciekawsze informacje o postaciach, wydarzeniach, legendach i nazwach związanych z epoką, a także krótko, co warto dziś zobaczyć w danych miejscowościach. Pod notkami wymienione są źródła informacji. Oto aktualny (wykaz jest nadal otwarty) wypis miejscowości (opisy tylko miejscowości z terenu gminy Krzemieniewo lub z najbliższej okolicy oraz miejscowości związanych z postacią Franciszka Morawskiego) na szlaku:

Błociszewo (gmina i pow. śremski)

Boguszyn (gmina Nowe Miasto, pow. średzki)

Bolechowo (gm. Czerwonak, pow. poznański)

Borowo (gmina Czempiń, pow. kościański)

Brodnica (gm. loco, pow. śremski)

Brzostków (gmina Żerków, pow. jarociński)

Budziszewko (gmina Rogoźno, pow. obornicki)

Buk (pow. poznański)

Bytyń (gm. Kaźmierz, pow. szamotulski) – tu znajduje się słynna Karczma Napoleońska, w której Bonaparte spotkał się z generałem Janem Henrykiem Dąbrowskim w listopadzie 1806 roku. Tu też Franciszek Morawski, będąc w Gwardii Honorowej, po raz pierwszy zobaczył Napoleona.

Bzowo (gmina Lubasz, pow. czarnkowsko-trzcianecki)

Chalin (gm. Sieraków, pow. międzychodzki)

Chocicza (gmina Nowe Miasto pow. średzki)

Chojno (gm. Wronki, pow. szamotulski).

Chorzew (gmina Gołuchów, pow. pleszewski)

Chwaliszew (gmina i pow. krotoszyński)

Chyciny (gmina Bledzew, pow. międzyrzecki, woj. lubuskie)

Ciążeń (gmina Lądek, pow. słupecki)

Cichowo (gm. Krzywiń, pow. kościański) – nad jeziorem stoi XIX-wieczny murowany dwór, rozbudowany pięknie w formach neobarokowych w 1908 r. (arch. Roger Sławski). W centrum wsi wznosi się „folwark soplicowski” grający w filmie Andrzeja Wajdy „Pan Tadeusz”. Filmowy dwór pełni funkcję skansenu popularyzującego twórczość Adama Mickiewicza i przyciąga licznych turystów. Z okazji Dni Dziedzictwa odbył się tu „wjazd orszaku napoleońskiego”, „ślub Zosi i Tadeusza” i „uczta napoleońska”, w której uczestniczyli francuscy goście.
Oto wycinki z numeru 64 (1810) leszczyńskiego „ABC” z dnia 20.08.2006 r.

Czarnków (miasto, powiat )

Czekanów (gmina i powiat ostrowski)

Czerniejewo (siedziba gminy, powiat gnieźnieński)

Człopa (gmina, powiat wałecki, woj. zachodnio-pomorskie)

Dębicz (gmina i powiat Środa Wlkp.)

Dobieżyn (gmina Buk, pow. poznański)

Dobrzyca (Gm., pow. pleszewski)

Gaj Wielki (gm. Kaźmierz, pow. szamotulski)

Gąsawa (gmina Gąsawa, pow. żniński, woj. kujawsko-pomorskie)

Glinno (gm. Suchy Las, pow. poznański)

Głogówko (gm. Piaski, pow. gostyński) – w klasztorze ojców Filipinów na Świętej Górze pod Gostyniem przebywał Stefan Błażowski łudząco podobny do Bonapartego. Wywiad brytyjski zawiązał spisek, by porwać autentycznego Napoleona i podstawić za niego sobowtóra – właśnie owego mnicha. Zamiany tej miano dokonać w Szamotułach (zob.). Ujęty obietnicami Napoleona wskrzeszenia niepodległej Polski, mnich zgodził się wcielić w rolę prawdziwego cesarza i dał się porwać nieświadomym podstępu Anglikom. Potem ukrywał się przed ich zemstą i wrócił do Gostynia dopiero w 1811 r., gdzie dożył późnej starości i zmarł na suchoty. Warto tu przyjechać by zobaczyć barokowy zespół klasztorny Filipinów (1679-1748): kościół wzorowany na Santa Maria della Salute w Wenecji (wg planów Baltazara Longheny wybudowany przez braci Catenazzich, a kopuła przez Pompeo Ferrariego) ze wspaniałym wyposażeniem, klasztor, studnie, przy której hr. Edward Raczyński spotkał Błażowskiego, zespół kaplic, szpital i zajazd. (Szachista, Waldemar Łysiak, Kraków 1983 ; Księga rozmaitości wielkopolskich, Marcin J. Januszkiewicz, Adam Pleskaczyński, Poznań 2006)

Gniezno (miasto powiatowe)

Golejewko (gm. Pakosław, pow. rawicki)

Górczyn (średniowieczna wieś podpoznańska, obecnie dzielnica Poznania)

Grzmisławice dawniej Grzymisław (gmina i pow. śremski)

Gułtowy (gmina Kostrzyn, pow. poznański)

Gurówko (gmina Czerniejewo, pow. gnieźnieński)

Gutowo Wielkie (gm. Września, pow. wrzesiński)

Iłowiec Wielki (gm. Mosina, pow. poznański)

Iwno (gmina Kostrzyn, pow. poznański)

Jarocin (miasto powiatowe)

Jarogniewice (gmina Czempiń, pow. kościański)

Jarosławiec (gmina Środa Wielkopolska, pow. średzki)

Jędrzychowice (gmina Szlichtyngowa, pow. wschowski, woj. lubuskie)

Jurkowo (gm. Krzywiń, pow. kościański) – w dworze Morawskich, rodziny bardzo zasłużonej i patriotycznej, znajdowały się liczne portrety i obrazy związane z wojnami napoleońskimi. Zachował się rysunek ukazujący wygląd starego drewnianego dworu, podobnego do dworu w Soplicowie. „Zachwycający się zawsze malowniczością dworu jurkowskiego pan Roger Raczyński powtarzał, że jest to Kremlin szlachecki. Dzikie wino osłaniało festonami nieregularności jego ścian, rozlicznych przystaw i przystawek”. Dwór został rozebrany w 2. poł. XIX w. i w jego miejsce zbudowano nowy murowany, który ok. 1920 r. przebudował na pałac architekt Franciszek Morawski.
(Ziemiaństwo wielkopolskie, Andrzej Kwilecki, Warszawa 1998)

Kalisz (miasto powiatowe)

Karolewo (gmina i powiat Międzyrzecz, woj. lubuskie)

Kępno (miasto powiatowe)

Kłodawa (pow. kolski)

Kobylepole (ob. miasto Poznań)

Konarzewo (gm. Dopiewo, pow. poznański)

Konin (powiat grodzki)

Kościan (miasto powiatowe)

Kościelna Wieś (gmina Gołuchów, pow. pleszewski)

Kórnik (siedziba gminy, pow. poznański)

Kwieciszewo (gm. i pow. mogileński, woj. kujawsko-pomorskie)

Kwilcz (gmina, pow. międzychodzki)

Leszno (powiat grodzki)

Lubonia (gmina Krzemieniewo, pow. leszczyński) – 23-letni Franciszek Dzierżykraj Morawski, od roku dzierżawca majątku swego ojca w Luboni, znajdował się w Gwardii Honorowej, która witała Napoleona w Bytyniu i towarzyszyła mu do Poznania. W Księstwie Warszawskim był w 1809 referendarzem Rady Stanu i kurierem rządowym w czasie wojny z Austrią (poniżej zachowany z tego okresu jego paszport)

uczestniczył w kampaniach napoleońskich, w 1813 mianowany szefem sztabu wojsk polskich. Po 1815 był w wojsku Królestwa Polskiego, gdzie mianowano go dowódcą brygady. Gdy wybuchło powstanie listopadowe przyłączył się do niego, był m.in. ministrem wojny. Został zesłany przez Rosjan do Wołogdy, a po powrocie do kraju osiadł w Luboni i zajął się działalnością literacką i publicystyczną, był członkiem PTPN, pisał wiersze. Zmarł w 1861 w Luboni i został pochowany w Oporowie. Ulica jego imienia znajduje się w Lesznie i Poznaniu. Majątkiem, w czasie licznych wyjazdów generała-poety Franciszka, zarządzał jego brat Józef Dzierżykraj-Morawski, referendarz Rady Stanu Księstwa Warszawskiego. Jego żoną była Paula z Łubieńskich, rodzona siostra generała Tomasza Łubieńskiego, który był uczestnikiem słynnej szarży polskich szwoleżerów pod Samosierrą. Generał Łubieński wielokrotnie bywał w Lubonii, gdzie spotykał się z przyjeżdżającym tam codziennie w odwiedziny do przyjaciół Dezyderym Chłapowskim. Pani Paula zostawiła pamiętnik z epoki.
Warto wspomnieć, że luboński dwór zbudował w 1792 poprzedni właściciel dóbr Adam Turno, kapitan i szwoleżer napoleoński, który sprzedał Lubonię ojcu Franciszka – Wojciechowi Dzierżykraj-Morawskiemu w 1805. Wnuk Franciszka - Henryk Morawski rozbudował dwór w końcu XIX w., dobudowując m.in. neogotycką kaplicę. W Luboni bawił w 1831 Adam Mickiewicz.
(Patroni wielkopolskich ulic/ zebrał i opracował Paweł Anders, Poznań 2006; Czcigodni weterani, Marian Brandys, Warszawa 1975)

Lubostroń (gm. Łabiszyn, pow. zniński, woj. kujawsko-pomorskie)

Lubosz (gm. Kwilcz, pow. nowotomyski)

Lwówek (gmina, pow. nowotomyski)

Łaziska (wieś, gm. i powiat Wągrowiec)

Łobżenica (miasto, pow. pilski)

Łopuchowo (gm. Murowana Goślina, pow. poznański)

Łubowo (gmina, pow. gnieźnieński)

Malanów (gmina, pow. turkowski)

Manieczki (gm. Brodnica, pow. śremski)

Margonin (gmina, pow. chodzieski)

Margońska Wieś, ob. cześć Margonina (gm. Margonin, pow. chodzieski)

Mączniki (gm. i pow. średzki)

Międzyrzecz (miasto powiatowe, województwo lubuskie)

Miłkowice (gmina Dobra, pow. turkowski)

Morasko (ob. w granicach miasta Poznania)

Mosina (gm. loco, pow. poznański)

Mrówki (gm. Wilczyn, pow. koniński)

Murowana Goślina (miasto, powiat poznański)

Niegolewo (gm. Opalenica, pow. nowotomyski)

Objezierze (gm., pow. )

Oborzyska Stare (gm. i powiat kościański)

Opalenica (miasto, pow. nowotomyski)

Opatówek (gm. loco, pow. kaliski)

Opieszyn (ob. część Wrześni)

Oporowo (gmina Krzemieniewo, pow. leszczyński) – Franciszek Dzierżykraj Morawski, żołnierz napoleoński i poeta, został pochowany w Oporowie w 1861 roku. Ale miejscowość związana jest i z innym napoleończykiem, gdyż należała pierwotnie do Adama Turno, który w 1805 sprzedał Oporowo, podobnie jak Lubonię, ojcu Franciszka, Wojciechowi Morawskiemu. Zarówno Adam Turno, jak i Franciszek Morawski wstąpili do Gwardii Honorowej, która asystowała Napoleonowi od Bytynia do Poznania, a później przy jego wyjazdach w okolice Poznania. W 1831 bawił tutaj Adam Mickiewicz. Dwór oporowski ok. 1910 zgrabnie rozbudował znany wielkopolski architekt Roger Sławski. Do dziś zachowany park krajobrazowy (4,6 ha), założony w początku XIX w., w którym można zobaczyć pomnikowe drzewa: wiąz, graby, jesiony i kasztanowce. W pobliżu dworu wznosi się szachulcowy kościół z 1640, z dobudowaną przez Morawskich murowaną wieżą. Na przykościelnym cmentarzu wznoszą się grobowce rodu Ponikiewskich i Franciszka Morawskiego oraz kaplica grobowa Chełkowskich.

Osowa Sień (gmina i powiat Wschowa, woj. lubuskie)

Owińska (gm. Czerwonak, pow. poznański)

Pakosław (siedziba gminy, pow. rawicki)

Panigródz (gmina Gołańcz, pow. wągrowiecki)

Pawłowice (gm. Krzemieniewo, pow. leszczyński) – w 1799 r. w pałacu w Pawłowicach zmarł hrabia Maksymilian Mielżyński, właściciel ogromnej fortuny. Jego trzej synowie podzielili po nim między siebie majątek. Najstarszy Stanisław odziedziczył Pawłowice, Poniec, Łaszczyn i Gołańcz. Do niego należał też poznański pałac, w którym w listopadzie 1806 r. zamieszkali gen. J.H. Dąbrowski i Józef Wybicki. Na ich apel Stanisław Mielżyński przeznaczył znaczne sumy na organizowanie pułku piechoty. Podobnie uczynili: książę Antoni Paweł Sułkowski z Rydzyny, hr. Poniński z Wrześni i hr. Melchior Łącki z Lwówka. Wszyscy oni zostali mianowani już w listopadzie 1806 r. pułkownikami. Każdy z pułków składał się z dwóch batalionów po 6 kompanii (każda licząca 150 żołnierzy). Ponieważ Stanisław Mielżyński nie miał wojskowego doświadczenia, jego 3 pułkiem piechoty dowodził major Stanisław Fiszer. Zdobywszy odpowiednie przeszkolenie z początkiem 1807 r. pułk opuścił Pawłowice, gdzie stacjonował i udał się w kierunku Pomorza. W walkach pod Tczewem wyróżnił się szczególnie 1. batalion dowodzony przez Fiszera. Stanisław Mielżyński osobiście uczestniczył w krwawych walkach o Gdańsk. Po podpisaniu pokoju w Tylży pułk Mielżyńskiego został w Gdańsku, gdzie spędził 2 lata w miejscowym garnizonie. W czasie wojny 1809 r. samowolnie opuścił Gdańsk i wraz z batalionem swojego pułku stawił się w Toruniu, by go bronić przed Austriakami. Później wraz z Dąbrowskim pospieszył na pomoc Wielkopolsce. Za udział w kampanii 1809 r. został awansowany w lutym 1810 r. do stopnia generała brygady, a później mianowany dowódcą departamentu płockiego. Wtedy jego przełożonym został gen. Józef Zajączek. W 1812 r. wraz z wielką armią wyruszył na kampanię moskiewską. W bitwie pod Smoleńskiem został ranny, za co otrzymał francuską Legię Honorową. W 1813 r. bronił Gdańska, w bitwie pod Hamburgiem został ranny i wzięty do niewoli. Za udział w walkach otrzymał Krzyż Virtuti Militari. Po Kongresie Wiedeńskim we wrześniu 1815 r. oficjalnie wystąpił z wojska i osiadł w Pawłowicach, gdzie zmarł w 1826 r. w wieku zaledwie 48 lat.
Wybudowany w Pawłowicach przez Maksymiliana Mielżyńskiego klasycystyczny pałac (1779-83, proj. arch. Karol Gothard Longhena, rzeźby Franciszka Böhm), należy do najświetniejszych rezydencji w Polsce. Trzykondygnacyjny korpus główny, połączony jest ćwierćkolistymi galeriami z analogicznymi oficynami. Wnętrza zaprojektował Jan Christian Kamsetzer. Pomieszczenia na piętrze pałacu zdobią wysokiej klasy sztukaterie (Giuseppe Amadio), zachowała się wspaniała dwukondygnacyjna sala balowa z 24 potężnymi kolumnami, ozdobne parkiety i piękny salonik jedwabny. Niedawno odsłonięto oryginalne sztukaterie w dawnej bibliotece, liczącej niegdyś tysiące woluminów. Z tyłu pałacu rozciąga się park założony w 1783-85 (12 ha), z przodu dziedziniec. W kościele MB Śnieżnej spoczywają członkowie rodu Mielżyńskich. Pałacem gospodaruje Zootechniczny Zakład Doświadczalny.

Piaski (gmina, pow. gostyński)

Piła – miasto położone na północy Wielkopolski.

Pławisko (gm. Sieraków, pow. międzychodzki)

Pniewy (gmina, pow. szamotulski)

Posadowo (wieś, gm. Lwówek)

Poznań

Pudliszki (gmina Krobia, pow. gostyński) – tu w 1783 urodził się Franciszek Dzierżykraj Morawski, przyszły żołnierz napoleoński i poeta, generał i minister wojny w 1831. Ojciec jego trzymał zastawem Pudliszki, zatem to nie on zbudował w początku XIX w. klasycystyczny pałac, wielokrotnie później przebudowywany. Kiedy Franciszek skończył 22 lata ojciec wydzierżawił mu świeżo nabyty od Adama Turno majątek w Luboni. Rok później, z chwilą przybycia Napoleona do Wielkopolski, Franciszek Morawski zgłosił się do Gwardii Honorowej, a później aktywnie włączył się w walkę o odzyskanie niepodległości.
Dziś Pudliszki znane są z Przetwórni Koncentratów Spożywczych oraz Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum Nr 2 im. gen. Franciszka Dzierżykraja-Morawskiego.

Pyzdry (miasto, pow. wrzesiński )

Racot (gm. i powiat Kościan)

Radojewo (ob. w granicach Poznania)

Rawicz (miasto powiatowe)

Rąbiń (gm. Krzywiń, pow. kościański)

Rogalin (gm. Mosina, pow. poznański)

Rogoźno (miasto, powiat obornicki)

Rozbitek (gm. Kwilcz, pow. międzychodzki)

Rożnowo (gmina, powiat obornicki)

Rudniczysko (gm. Doruchów, pow. ostrzeszowski)

Rumiejki Szlacheckie (gm. i powiat średzki)

Russocice (gmina Władysławów, pow. turkowski)

Rydzyna (miasto, pow. leszczyński)

Sanniki (gm. Kostrzyn, pow. poznański)

Sędzimirowice (gm. Błaszki, pow. sieradzki, woj. łódzkie)

Siemianice (gm. Łęka Opatowska, pow. kępiński)

Sieraków (miasto, pow. międzychodzki)

Skwierzyna (pow. międzyrzecki, woj. lubuskie)

Słupca (miasto powiatowe)

Smolice (gm. Kobylin, pow. krotoszyński )

Stawiszyn (miasto, pow. kaliski)

Swarzędz (miasto, pow. poznański)

Szamotuły (miasto powiatowe)

Szczerbin (gm. Łobżenica, pow. pilski)

Ślesin (gm. loco, pow. koniński)

Śmiełów (gmina Żerków, pow. jarociński)

Śmigiel – Koszanowo (gmina, pow. kościański)

Śrem (miasto powiatowe)

Środa (miasto powiatowe)

Targowa Górka (gm. Nekla, pow. wrzesiński)

Trafary (gm. Zduny, pow. krotoszyński)

Trzebiny (gmina Święciechowa, pow. leszczyński)

Trzemeszno (gmina, pow. gnieźnieński)

Tubądzin (gm. Wróblew, pow. sieradzki, woj. łódzkie)

Tuczno (miasto, pow. wałecki, woj. zachodnio-pomorskie)

Turew (gm. Kościan, pow. kościański) - w posiadaniu rodziny Chłapowskich jest Turew od połowy XVIII wieku, gdy Ludwik Chłapowski, odkupił majętność od Radomickach. Barokowy pałac zbudował w latach 1760-70 Stanisław, kasztelan międzyrzecki. W nim urodził się w roku 1788 Dezydery Chłapowski. Jego ojciec, Józef, starosta kościański słynny utracjusz i birbant, podjął wystawnym obiadem, który przeszedł do historii, uczestników zwycięskiej szarży pod Samosierrą. Dezydery był przez wiele lat ulubionym adiutantem Napoleona, jednak gdy ten nie spełnił pokładanych nadziei na odrodzenie ojczyzny, podał się do dymisji i wyjechał do Anglii, gdzie zdobywał wiedzę na temat uprawiania roli. Po powrocie do Polski stał się prekursorem nowoczesnego rolnictwa, wyszkolił wielu młodych ziemian i chłopskich synów. Wprowadził nasadzenia śródpolne w swoich majątkach, które teraz chroni Agroekologiczny Park Krajobrazowy im. D. Chłapowskiego. Często spotykał się z Morawskimi (Józefem w Oporowie i Franciszkiem w Luboni, którzy też jego odwiedzali w Turwi). W neogotyckiej kaplicy NMP Niepokalanie Poczętej wiszą dwie tablice z nazwiskami członków rodziny Chłapowskich. W przepięknym krajobrazowym parku z XVIII wieku rośnie kilkadziesiąt pomni-kowych drzew, m. in. dąb „Dezydery” o obwodzie 780 cm. W pałacu mieści się Instytut Ekologii PAN, kultywujący tradycje generała. Warto obejrzeć wnętrza rezydencji Chłapowskich, które zdobią znakomite klasycystyczne sztukaterie.

Urbanowo (ob. część Poznania)

Wełna (gm. Rogoźno, pow. obornicki)

Wągrowiec (miasto powiatowe)

Węgierki (gmina Września, powiat wrzesiński)

Wieleń (miasto, pow. czarnkowsko-trzcianecki)

Wierzeja k. Buku

Więckowice (gm. Dopiewo, pow. poznański)

Winna Góra (gm. Środa Wielkopolska, pow. średzki)

Witaszyce (gm. Jarocin, powiat jarociński)

Witkowo (gmina, pow. gnieźnieński)

Włościejewki (gmina Książ Wlkp., pow. śremski)

Września (miasto powiatowe)

Włoszakowice (siedziba gminy, pow. leszczyński)

Wolsztyn (miasto powiatowe)

Wroniawy (Gm. i powiat wolsztyński)

Wronki (miasto, pow. szamotulski)

Wróblewo (gm. Wronki, pow. szamotulski)

Wschowa (gmina, pow. nowosolski, woj. Lubuskie)

Zbąszyń (miasto, pow. nowotomyski)

Żerków (gmina Żerków, pow. jarociński)

(wykaz miejscowości wg stanu na dzień 27.11.2006 r.)

Źródło podstawowe:
Anna Jabłońska, Dorota Matyaszczyk „NAPOLEON I JEGO EPOKA W WIELKOPOLSCE”,
XIV Europejskie Dni Dziedzictwa Kulturowego w Wielkopolsce 2006 (www.kobidz.pl)

__________________
Dla www.klasaa.net
zebrał i opracował:
Leonard Dwornik