Podstawowym atrybutem ikonograficznym każdego z czterech Ewangelistów jest księga. Każdy Ewangelista ma ponadto swój symbol, nawiązujący do początku jego Ewangelii. Symbole Ewangelistów: wół, lew, orzeł, człowiek, mają swoje źródło w czterech istot żyjących, o których mowa w wizji Ezechiela i w apokaliptycznym widzeniu św. Jana. Pewien wiersz w ewangeliarzu pochodzącym z XIV w. ujmuje to zwięźle tak: „Te cztery zwierzęta są symbolami Chrystusa: Jest człowiekiem, bo się urodził, wołem, bo umarł złożony w ofierze; lwem, bo powstał, a orłem, bo wzniósł się do nieba. Dostatecznie tak opiszesz to, co zwierzęta te wyobrażają”. Natomiast w Lidii odkryto blok marmuru z następującym tekstem, odnoszącym do Chrystusa: „Jak człowiek cierpiał, jak lew zwyciężył, jak orzeł wzleciał, jak wół został zabity na ofiarę.”

Podczas liturgicznego przygotowania katechumenów do przyjęcia chrztu, między innymi pouczano ich o symbolach Ewangelistów, tłumacząc je w sposób następujący:

- Mateuszowi przypisywano symbol człowieka, „ponieważ rozpoczyna on swoją Ewangelię od obszernego opisu narodzenia naszego Zbawiciela i dokładnej Jego genealogii: »Rodowód Jezusa Chrystusa« (…)”.

- „Symbolem Ewangelisty Marka jest lew, gdyż zaczyna on swoją relację od opisu pobytu św. Jana Chrzciciela na pustyni. Powiada mianowicie: »Głos wołającego na pustyni: Przygotujcie drogę Panu« (…)”.

W „Świerczyńskiej dwunastce” zagadkowo z lwem przedstawiony jest św. Mateusz, a symbol człowieka (anioła) połączony jest ze św. Markiem. Może rzeźbiarz wzorował się na błędnie podpisanych wizerunkach tych Ewangelistów (ale to powinni zauważyć „konsultanci”), a może tylko przy montażu zostały zamienione podstawy tych rzeźb (pomyłka samego rzeźbiarza lub ewentualnych późniejszych „konserwatorów”)? Ta ostatnia hipoteza ma oczywiście rację bytu jedynie w przypadku konstrukcyjnej możliwości oddzielenia rzeźb od ich podstaw (czego nie wiem, a z fotografii trudno wywnioskować).

Póki co, jest więc jak powyżej, ...
			... a powinno być tak!

- „Symbolem św. Łukasza jest wół, gdyż podobnie jak wół, tak i nasz Zbawiciel Jezus Chrystus został zabity na ofiarę. Autor rozpoczyna swoją Ewangelię opowiadaniem o Janie Chrzcicielu, podarowanym rodzicom, Zachariaszowi i Elżbiecie, jeszcze w późnej starości. Bardzo słusznie przypisywano św. Łukaszowi, symbol wołu; oba rogi bowiem oznaczają Stary i Nowy Testament, a kopyta cztery Ewangelie (…).”

- „Jan podobny jest do orła, który wysoko wznosi się w górę. Powiada on bowiem: »Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo. Ono było na początku u Boga«. O Jezusie zaś mówi Dawid: »Odnawia się młodość twój, a jak orła« (Ps 103,5). To znaczy: siła młodzieńcza naszego Pana Jezusa Chrystusa, który powstał z martwych i wstąpił do nieba (…)”

Ten przydział symboli poszczególnym Ewangelistom zachował się w postaci nie zmienionej od czasów Grzegorza Wielkiego.

W Apokalipsie św. Jana cztery istoty - anioł (człowiek), lew, byk (wół) i orzeł to czterej strażnicy Bożego tronu, a także symbole czterech ewangelistów. Cztery istoty mogą występować jako symbole ewangelistów lub pojawiać się samodzielnie, zastępując ich: człowiek (anioł) za św. Mateusza, lew za św. Marka, wół (byk) za św. Łukasza i orzeł za św. Jana. Przedstawienia symboli ewangelistów wywodzą się z opisu czterech strażników Bożego tronu w Apokalipsie: mają oni po sześć skrzydeł, mają skrzydła pokryte oczyma i każdy z nich bez ustanku wychwala Boga. Te cztery istoty odpowiadają cherubinom z wizji Ezechiela - w czterech postaciach (gr. tetramorph) zgromadzonym przy tronie. Prorok Ezechiel opisał ich podczas babilońskiej niewoli Żydów. Wygląd tych istot wzorowany jest na kosmicznych, babilońskich postaciach baśniowych, które według wiary babilońskiej były strażnikami nieba.

Już w V w. cztery istoty pojawiały się w księgach (zwojach) w formie atrybutów, wskazując w ten sposób na jedność czterech Ewangelii, według interpretacji św. Hieronima (347-420) i św. Grzegorza Wielkiego (540-604). Wkrótce funkcja ta została powszechnie przyjęta:
- człowiek: Chrystus, który stał się człowiekiem - Ewangelia św. Mateusza;
- lew: zmartwychwstanie - Ewangelia św. Marka;
- byk (wół): śmierć ofiarna Chrystusa - Ewangelia św. Łukasza;
- orzeł: wniebowstąpienie Chrystusa - Ewangelia św. Jana.

Księgi trzymane przez cztery istoty oznaczają nie tylko Ewangelie, ale także Chrystusa jako Logos, słowo Boże i światłość świata. Orła, będącego prastarym symbolem słońca i światła, mogą niekiedy otaczać promienie. W ten sposób jeszcze wyraźniejsze jest nawiązanie do symboliki światłości Chrystusa, opisanej w Ewangelii św. Jana. Cztery istoty mogą być przedstawiane jako półfigury lub jako całe postacie. Trzy zwierzęce istoty mogą występować z ciałem człowieka i głową zwierzęcą. Zamiast sześciu skrzydeł wymienionych w Apokalipsie mają często tylko dwie pary, a lew i byk przedstawiani są bez skrzydeł. Skrzydła z piórami pawia nawiązują do oczu istot apokaliptycznych. Od końca V w. cztery istoty pojawiają się w przedstawieniach czterech ewangelistów jako symbole czterech Ewangelii; na Zachodzie są one symbolami ewangelistów.

______________________
Dla www.klasaa.net tekst
opracował: Leonard Dwornik