PAWŁOWICE
Wieś na wsch. Leszna nad podłużnym stawem Tuleją, niegdyś o 3 działach. Na przełęczy XIV i XV w. siedzieli tu Wyskotowie, z nich r. 1398 (LG II. 2233) Lisko Henryk z Pawłowa, Oporowa i Kociug, brat Macieja, r. 1400 l. C. II 2611) Marcin z Pawłowic i Łuniewa. Od r. 1410 (autora Obce rycer. Str. 121-2) władali tu przez kilka wieków Wierzbnowie Czernińscy a. Rydzyńscy a. Pawłowscy, z nich Jan Czerniński dzierżył wówczas Rydzynę, Pawłowice, Robczysko i.t.d., umarł jako kasztelan międzyrzecki ok. r. 1422. Dwaj bracia Rydzyńscy Jan Młodszy i Starszy z Rydzyny mieli r. 1470 zlecić stryjowi swemu Wawrzyńcowi Pawłowskiemu Rojęcin i ½ Czerniny, z nich Jan Starszy posiadał dział w Pawłowicach r. 1475 Maciej i Bartł. Pawłowscy byli stryjami kanonika pozn. Jana Rydzyńskiego r. 1520, Bartłomiej Pawłowski płacił pobór r. 1580 (ŻDW str. 80) z jednego z 3 działów Pawłowic (drugie dwa należały do Bojanowskich), wymieniony tam jeszcze r. 1610 (Ł. II. 77).
Kościół par. powstał przy osadzaniu wsi na prawie średzkim na przełęczy XIII-XIV w. Proboszczem r. 1395 (LG II. 1756) Jan, r. 1401-07 Piotr, r. 1420 Jan Gruszka, r. 1427 Wawrzyniec, r. 1479 Mikołaj z Komorza. Hojniej uposażył dom Boży kasztelan międzyrzecki Jan Czerniński pewnie po wzniesieniu nowego przybytku w pierwszych dziesiątkach XV w., erekcję tę wpisano r. 1667 (Ł. II. 77). Tytuł kościoła był r. 1510 (LBL. F. 60) św. Mikołaj i Barbara, kolatorami właściciele miejscowi, P. o 25 łanach osiadłych należały do Dobrogosta i Macieja, fertony pobierał biskup poza., z 17 łanów opustoszałych 4 uprawiał pierwszy a 2 drugi, sołectwo liczyło 1½ łanu, w parafji znajdowały się Kociugi Mikołaja i Robczysko Pawłowskich.
R. 1610 stał tu drewniany dom Boży, chylący się do upadku, wobec tego krótko przedtem postawiono tu murowaną kaplicę r. 1597, według jednych budował Bartł. Pawłowski, według drugich pani Pawłowska, matka Jana W. P., który z małżonką Katarzyną z Bnina i z Eustachym z Popowa Mierzewskim uposażył nowy przybytek 2000zł. Poświęcił kaplicę sufr. Bajkowski pod wezw. N.M.P. Śnieżnej, nie miała jednak praw parafjalnych. W miejsce drew. domu Bożego parafjalnego postawiła Eleonora z Mycielskich Mielżyńska r. 1701 jednonawowy mur. przybytek z wieżą, konsekrowany r. 1703 przez sufr. Hieronima Wierzbowskiego, rozebrany r. 1835. Wówczas nabożeństwo parafjalne przeniesiono do kaplicy M.B. Śnieżnej, którą odnowił r. 1741 pisarz wielki koronny Maksymiljan Mielżyński, do której Andrzej Mielżyński przystawił nową kaplicę pod wezw. N. Serca P. Jezusa. W latach 1906-07 rozbudowano ten przybytek, który wraz z wielkim ołtarzem prze prob. Ludwika Drwęskiego fundowanym konsekrował sufr. Likowski r. 1908. W kościele znajduje się chrzcielnica ośmioboczna z piaskowca z r. 1501. patronat należy do majętności.
Wspomniany już Bartł. Pawłowski i małżonka jego Dorota wznieśli i uposażyli ok. r. 1590 szpital, który zgorzał r. 1906. uposażenie szpitala składało się z 1 łanu ziemi w 3 polach, 100 grzywien pieniędzy i deputatu z wiatraka wynoszącego rocznie 20 ćwiercien żyta.
Dawne nazwy u Pawłowic Dąbrowa, Kaniorki, Lubie, Olszewcza, Waliszewo, u Robczyska Gębczysko, Lipowe drożysko, Osina, Poręba.


Źródło:
Ks. St. Kozierowski "Szematyzm historyczny ustrojów parafjalnych dzisiejszej archidiecezji poznańskiej", Poznań 1935, str. 288-289.