W XVII wieku Puławy były rezydencją Lubomirskich, potem Sieniawskich, a od 1784 roku Adama Kazimierza i Izabeli Czartoryskich. W 1785 r., kiedy książę Adam Czartoryski i jego żona Izabella z Flemingów przenoszą się na stałe do Puław, rozpoczęto restaurację i rozbudowę pałacu pod kierunkiem Joachima Hempla. W 1794 r. Puławy zostały zdewastowane przez wojska rosyjskie.
Do przebudowy pałacu i przekształcenia parku przystąpiono w 1796 r. Głównym projektantem budowli puławskich był wówczas Christian Piotr Aigner (puławianin wykształcony we Włoszech przez Czartoryskich), a współtwórcą parku Anglik James Savage Aigner niewiele zmienił korpus główny pałacu. Rozbudował jedynie alkierze od strony dziedzińca poszerzając je do pięciu okien i przebudował wnętrza. Połączył również pałac z lewą oficyną, budując neogotycką parterową oranżerię z portykiem czterokolumnowym i lwami od strony parku. Pałac otrzymał wystrój klasycystyczny. Takim (na rysunku powyżej) znał go – odwiedzający Puławy wielokrotnie - Franciszek Morawski.

Park (ok. 30 ha) przebudowano wg pomysłu ks. Izabelli nadając mu charakter romantycznego parku krajobrazowego (styl angielski). Starano się wykorzystać naturalne walory otoczenia, np. groty w zboczu skarpy wiślanej i stary drzewostan. W parku, w którym zachowano układ niektórych alejek, powstało wiele budowli: Domek Grecki, Pałac Marynki, Świątynia Sybilli, Dom Gotycki, Domek Żółty, altany, źródełka, mostki. Przy gościńcu lubelskim na wzniesieniu postawiono kaplicę w kształcie rotundy, do której prowadziła z pałacu aleja obsadzona czterema rzędami drzew. Posadzono wiele drzew i krzewów w charakterze "klómbów, między któremi są ścieżki i murawa". Wśród zieleni umieszczono rzeźby i różne sentencje wyryte na postumentach, kamieniach i tablicach. Krajobrazowy charakter starano się nadać także bliższej i dalszej okolicy, np. na Kępie powstała tzw. holendernia (ferma krów rasowych mająca głównie charakter dekoracji) i wzorcowa wioseczka z domkiem ks. Izabelli.

Wiek Czartoryskich w Puławach kończy się w 1831 r. Ks. Adam Jerzy Czartoryski, właściciel Puław od 1812 r., za udział w powstaniu został przez cara zaocznie skazany na ścięcie toporem, a wszystkie jego majątki w zaborze rosyjskim uległy konfiskacie. Część wyposażenia pałacu i jego otoczenia wywieziono do Rosji, część sprzedano na licytacji, np. meissonierowską boazerię z sali złotej. Udało się ocalić zbiory ze Świątyni Sybilli i Domu Gotyckiego oraz bibliotekę (ok. 60 tys. tomów), które etapami wywieziono do Paryża. (Wróciły potem do Krakowa, gdzie w 1876 r. utworzono Muzeum Czartoryskich). Zofia z Czartoryskich Zamoyska zabrała część rzeźb (m.in. "Tankreda i Kloryndę", sarkofag, lwy, obelisk poświęcony ks. J. Poniatowskiemu) do Podzamcza k. Maciejowic, skąd powróciły do Puław w 1947 r. Wiele elementów drobnej architektury parkowej zniknęło po 1840 r. W 1842 przeniesiony zostaje do Puław Instytut Wychowania Panien, dla którego potrzeb pałac zostaje przebudowany przez Józefa Góreckiego w latach 1840-43. Znikają wówczas reprezentacyjne schody zewnętrzne od strony dziedzińca. Powstaje wewnętrzna klatka schodowa prowadząca na II piętro, poszerzone w tym celu o dwa okna. Korpus główny stał się wówczas na całej szerokości dwupiętrowy. Oficyny połączono z rozbudowanymi przez Aignera alkierzami dobudowując jednopiętrowe skrzydła załamane pod kątem prostym. Powstał gmach w kształcie wydłużonej podkowy, z prawym skrzydłem obejmującym cały dziedziniec honorowy.

W 1858 r. pożar strawił środkową część pałacu. Odbudował ją Julian Ankiewicz. W miejscu sali złotej stworzył salę gotycką, której budowa zmieniła pałac od strony Łachy. Od tego czasu wygląd zewnętrzny pałacu nie zmienił się. Zachowało się także dawne rozplanowanie parku. Kolejni użytkownicy zespołu pałacowo-parkowego (Instytut Wychowania Panien do 1862 r., następnie Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa do 1914 r., potem Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego do 1950 r., a obecnie Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa) sadzili nowe drzewa, w tym wiele okazów egzotycznych. Czasy Czartoryskich pamiętają stare dęby i niektóre lipy. W parku dominuje lipa, klon, grab, topola, dąb i kasztanowiec. Rosną tu buki i modrzewie. Mimo dużych ubytków w drzewostanie park nadal należy do najładniejszych w Polsce, a cały zespół pałacowo-parkowy jest wpisany do rejestru zabytków.

Patrz też: http://www.sp10.net.pulawy.pl/historia_pulaw.htm