Morawska (Dzierżykraj–Morawska) Maria, w zakonie Bernarda (1830 – 1889) , założycielka zakonu Sióstr Urszulanek w Polsce. Ur. 11 XII w Luboni (pow. Leszno), była jednym z kilkanaściorga dzieci referendarza w Min. Sprawiedliwości Ks. Warsz. Józefa Ignacego ( zm. 1853) i Pauliny z Łubieńskich (zm. 1883), córki Feliksa, zamieszkujących od r. 1815 w Warszawie, a następnie w Oporowie, bratanicą poety Franciszka Morawskiego. Brat Maciej Wojciech, odznaczony w r. 1831 Krzyżem Virtuti Militari, po śmierci żony został kapłanem, a siostra Seweryna, szarytka, organizowała szpitalnictwo w Poznańskiem. Wychowywana przez matkę w duchu katolickim i patriotycznym Morawska otrzymała dobre wykształcenie domowe. Gdy Morawscy przenieśli się w r. 1848 do Wrocławia, uczyła się u Urszulanek, a 3 VII tego roku wstąpiła do tego zakonu, w lutym 1849 otrzymała imię zakonne Marii Bernardyny, a w r. 1852 złożyła śluby wieczyste. Po zdaniu w r. 1850 rządowego egzaminu nauczycielskiego początkowo uczyła u Urszulanek, potem objęła kierownictwo pensjonatu. W związku z utworzeniem w r. 1857 urszulańskiego zakładu wychowawczego z polskim językiem wykładowym w Poznaniu, który mieścił się w domu przy ul. Szewskiej, zakupionym przez rodzinę Morawskich, M. wyznaczona na przełożoną tej placówki, przybyła tamże wraz z trzema zakonnicami i kilku kandydatkami na nauczycielki. Dnia 29 IX 1857 nastąpiło otwarcie dwu szkół: bezpłatnej szkoły elementarnej i szkoły średniej z pensjonatem. Morawska zdała egzamin państwowy uprawniający ją do kierowania zakładem i otrzymała koncesję rządową na jego prowadzenie. W zakładzie swym chętnie widziała dzieci miejskie i ubogiej szlachty okolicznej.
Morawska opierała się od początku istnienia zakładu zapędom germanizatorskim, a w szkole w ramach historii powszechnej uczono młodzież niedozwolonej historii i literatury polskiej. W r. 1859 uzyskała pozwolenie na otwarcie pierwszego polskiego instytutu kształcenia nauczycielek tzw. selekty. W r. 1863 otrzymała przywilej odbywania we własnym zakładzie egzaminów: teoretycznego i praktycznego, uprawniającego do nauczania w szkołach elementarnych również i dla kandydatek spoza własnego zakładu. Morawska starała się o dobór wysoko kwalifikowanych pedagogów świeckich, sama wyjeżdżała do Francji, aby stamtąd sprowadzić nauczycielki języka francuskiego. Wobec stałego wzrostu liczby uczennic (w r. 1859 było ich 400) M. dokupiła przy pomocy krewnych jeszcze następne dwa domy, a gdy i to okazało się niewystarczające, przeniesiono w r. 1871 cały zakład do jednego obszernego gmachu przy ul. Młyńskiej. Morawska próbowała rozszerzyć swój zakład, otwierając jeszcze w r. 1861 dom w Kościerzynie, który jednakże musiała zlikwidować, gdy władze zażądały nauczania w języku niemieckim. W r. 1868 utworzyła podobną szkołę, pensjonat i kurs nauczycielski w Gnieźnie, dokąd wysłała pięć sióstr, ale Kulturkampf zmusił ją do likwidacji i tej placówki i przeniesienia jej w r. 1877 do Tarnowa.
Dzieło Morawskiej usiłowali obalić Prusacy, alarmując min. A. Falka w r. 1872, iż „Polacy – wg słów dyrektora szkoły im. Ludwiki K. Bartha – z pomocą kościoła i urszulanek tworzą polskie szkoły o duchu fanatyczno – narodowym. Morawska opierała się jeszcze perę lat naciskom rządu pruskiego, m. in. Broniła się przed nakazem wprowadzenia nauki w języku niemieckim, utrzymując ostatecznie wykłady religii, języka polskiego i śpiewu w mowie ojczystej. Dalsze represje, jak zamknięcie szkoły elementarnej (lipiec 1874), wydalenie nauczycielek zakonnych pochodzących spoza zaboru pruskiego (marzec 1875), wreszcie kasata zakonów (maj 1875), zmusiły Morawską do zamknięcia zakładu w Poznaniu (15 VI 1875) i przeniesienia go do Krakowa. Mając możnych mecenasów, m. in. Pawła Popiela, w lutym 1876 zyskała Morawska zgodę na osiedlenie i otwarcie zakładu naukowego przy ulicy Starowiślanej. W r. 1879 otworzyła Morawska jeszcze ogródek freblowski i 4 – klasową bezpłatną szkołę ludową. W r. 1882, w związku z nową fundacją, zakład został przeniesiony do Czerniowiec na Bukowinę, gdzie jednak w obcym środowisku i przy nieżyczliwej postawie austriackiej biurokracji jego działalność się załamała. W kwietniu 1889 roku M. wraz z siostrami opuściła Czerniowce. Mając poparcie arcybpa J. Dindera czekała Morawska w Trzebnicy na zezwolenie na powrót do Poznania, lecz zmarła tam 10 XI 1889. Zwłoki jej sprowadziły urszulanki do Krakowa do grobowca zakonnego.
----------------------------------------
Źródło:
"Polski Słownik Biograficzny", Tom XXI, str. 697-698, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź 1987.
|
