Kasper Niesiecki (1682-1744) – heraldyk polski, jezuita

Kasper Niesiecki - ur. urodził się 31 grudnia 1682 r. w rodzinie mieszczańskiej na terenie Wielkopolski (niektóre źródła podają rok 1684). Studiował filozofię w Lublinie zdobywając tytuł magistra, a następnie nauczał w Łucku, Lublinie i Krośnie oraz studiował teologię w Krakowie. W 1710 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Potem odbył tzw. trzecią probację w Jarosławiu i otrzymał stanowisko profesora retoryki oraz poetyki w Jarosławiu, gdzie też był kronikarzem tamtejszego Kolegium. Wykładał też retorykę i poetykę w Bydgoszczy (1712/13) i Chojnicach (1713/14) oraz etykę i matematykę w Kaliszu, (1714/15). W latach 1715-1723 działał jako kaznodzieja w Rawie Mazowieckiej, Krakowie, Lublinie, Kaliszu, Lwowie i Krasnymstawie. Od 1724 przebywał stale w Krasnymstawie, gdzie przez 2 lata pełnił funkcję regensa seminarium, a przez następne 4 wykładał teologię moralną. Od 1727 zarządzał kościołem i pracował duszpastersko. Przejściowo (1740/41) był regensem konwiktu szlacheckiego w Sandomierzu.

W 1724 roku osiadł na stałe w Krasnymstawie, gdzie pracował nad swoim najsłynniejszym dziełem, czyli czterotomowym herbarzem zatytułowanym „Korona Polska przy złotej wolności starożytnymi wszystkich katedr, prowincji i rycerstwa klejnotami ozdobiona, potomnym zaś wiekom na zaszczyt i nieśmiertelną sławę pamiętnych w tej ojczyźnie synów podana” (wydanym we Lwowie w latach 1728-1743). Pierwszy tom ukazał się w 1728 we Lwowie dzięki pomocy Marianny z Potockich Tarłowej, wdowy po wojewodzie lubelskim, która postawiła m.in. warunek, aby dzieło pisane było w języku polskim, a nie – jak zamierzał autor – po łacinie. Ponieważ Niesiecki starał się być krytyczny wobec niesprawdzonych informacji, jego praca spotkała się z potępieniem współczesnych. Wiele rodzin uważało, że nie zostały odpowiednio przedstawione, inne z kolei miały żal o ich pominięcie. Jezuita jednak wytrwale pracował, choć kolejne tomy ukazywały się z opóźnieniem. Kasper Niesiecki umieścił w nich łącznie wizerunki 490 najbardziej znanych herbów. Do każdego dodał opis, wykorzystując wszystkie znane mu źródła tekstowe; Paprockiego, Okólskiego, Bielskiego i innych. To osiemnastowieczne wydanie herbarza, stanowi swego rodzaju epokę w historii polskiej literatury genealogicznej, nic nie tracąc w porównaniu z literaturą współczesną. Ułożony przejrzyście - poszczególne herby, jak i rodziny idą po sobie w porządku alfabetycznym - zawiera mniej legend i wywodów fantastycznych, niż którykolwiek z poprzednich, czym zdobył sobie uznanie potomnych. Krytyczne podejście do bogatych źródeł (akta sądowe, archiwa poszczególnych rodzin, druki panegiryczne) okraszone obfitym materiałem anegdotycznym zapewnia temu dziełu uznanie i poczytność po dziś dzień. Na uwagę zasługuje zwłaszcza druga połowa alfabetu (od litery M), pozostająca jedynym i niezastąpionym, przez żaden nowszy herbarz, informatorem w tych sprawach.

Jednak po wydrukowaniu tomu czwartego (1743) ataki niezadowolonej szlachty znacznie się wzmogły. Słano protesty do przełożonych w Polsce i w Rzymie. Autorowi grożono pobiciem, a w kolegium wybito szyby. Pracę nad piątym tomem przerwała śmierć, która nastąpiła 9 lipca 1744 roku w Krasnymstawie. Ostatnią część dokończył jezuita Stanisław Czapliński, lecz pozostała ona w rękopisie. Prochy Kaspra Niesieckiego spoczywają w krypcie pojezuickiego (obecnie parafialnego) kościoła pod wezwaniem św. Franciszka Ksawerego w Krasnymstawie (poniżej widok fasady kościoła i fragment opisu w kruchcie tej świątyni – zdjęcia wykonane w maju 2007 r.).

Rada Miasta Krasnystaw, w uznaniu zasług heraldyka jezuity Kaspra Niesieckiego, w 330 rocznicę jego urodzin ustanowiła rok 2012 Herbarzowym Rokiem Kaspra Niesieckiego.

Najbardziej znane jest 5463 stronicowe wydanie z lat 1839-1846 zatytułowane „HERBARZ POLSKI Kaspra Niesieckiego S.J. powiększony dodatkami z poźniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep.Bobrowicza w Lipsku nakładem i drukiem Breitkopfa i Hertela”. Dziewiętnastowieczne wydanie podaje tekst pierwotny w formie nieskażonej. Przy końcu każdego niemal artykułu, wydawca (Jan Bobrowicz), dodał mniejszym drukiem przypisy uzupełniające zaczerpnięte z Duńczewskiego, Krasickiego, Wielądka, Kuropatnickiego, Małachowskiego i własne. Rodziny pominięte przez Niesieckiego, lub takie, do których nazbierał szczególnie wiele przypisów, umieścił w tomie dziesiątym jako Dodatek.
Fotoofsetowy przedruk tego 10-tomowego dzieła wydały w 1989 r. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe w Warszawie. Reprint ten jest jeszcze osiągalny w antykwariatach i księgarniach internetowych.

„..., a znać ztąd nabyty, że gdyby w przegranej okazyi i hetman i jego rotmistrz dostał się w niewolą, i jednymiż kajdanami spętani obadwa, do więzienia wtrąceni byli, rotmistrz w miłości ku ojczyźnie, wiedząc jak jego siła zależało na walecznym i rozsądnym hetmanie, nogę sobie uciął, przez co na wolność hetman wyszedł. Gdy się o tym Król, u którego był ów rotmistrz w więzieniu, dowiedział, szacując sobie jego cnotę, nie tylko że go należycie wyleczywszy, wolnością darował, ale też złotą mu goleń w nagrodę oddał, i w herbie nosić ją pozwolił, ...”

____________________________________
Dla www.krzemieniewo.net
opracował: Leonard Dwornik

Herby NOWINA i ZŁOTOGOLEŃCZYK – uroki i zawiłości heraldyki