Opis: W polu błękitnem - w środku srebnego ucha kotłowego czyli zawiasy, barkiem na dół obróconej - krzyż czy miecz rękojeścią do góry. Nad hełmem w koronie noga zbrojna złota zgięta, piętą do góry w lewo.

Legenda herbowa:
Historię i powstanie herbu opisuje w Poczcie Herbów Szlachty Korony Polskiej i W. Ks. Litewskiego" (1696) Wacław z Potocka Potocki na stronach 448 - 490. Paprocki w „Gnieżdzie cnoty” tak opowiada o przygodach rotmistrza Nowiny, syna kotlarza, służącego Bolesławowi Krzywoustemu: Podczas odwrotu po przegranej wskutek zdrady wojewody krakowskiego Skarbimira bitwie z Rusinami w 1121 r. koń władcy był już zmęczony, co widząc to Nowina odstąpił królowi swego. Wdzięczny Krzywousty nadał rotmistrzowi herb przedstawiający ucho kotła, na pamiątkę zawodu ojca bohatera, i miecz otłuczony (Paprocki powodu ułamania broni nie podaje, tłumaczy natomiast błękitne pole tarczy herbowej pragnieniem upamiętnienia przegranej bitwy). Nowina pojamny został później w Czechach wraz ze swym hetmanem i skuty z nim za nogę jednym łańcuchem. Dzielny rotmistrz uciął sobie nogę do kolana i umożliwił w ten sposób ucieczkę dowódcy, z nogą Nowiny zresztą przywiązaną do pasa. Dopiero po trzech dniach, kiedy hetman był już daleko Nowina wezwał straże. Czesi docenili jego męstwo i po opatrzeniu rany odesłano Nowinę do Polski, gdzie w nagrodę dodano do herbu klejnot z nogą zakutą w zbroję złotą. Od klejnotu herb ten zwany jest też Złotogoleńczyk. Inni inaczej nieco tłumaczą okoliczności utraty nogi przez bohatera. Kaleką Nowina miał zostać broniąc pieszo, po oddaniu konia Krzywoustemu, swego pana albo na Psim Polu, albo w boju z Haliczanami. Również legenda o pobycie w niewoli i samookaleczeniu ma też pewną odmianę, według której król więżący Nowinę, doceniając jego miłość ojczyzny dał mu złoty goleń i klejnot herbowy.

(Marek Derwich, Marem Cetwiński, Herby, legendy, dawne mity, s. 136-137)
http://familia-lison.com/legenda.htm
http://tkwapinski.webpark.pl/herby_n.html

Kasper Niesiecki w HERBARZU POLSKIM tak opisuje ten herb: "Ma być ucho od kotła białe w polu niebieskim, obiema końcami do góry obrócone, we środku u niego miecz otłuczony, rękojeścią prosto do góry, końcem w dół, w hełmie nad koroną noga zbrojna z ostrogą, kolanem niby klęcząca w koronie, piętą w lewą tarczy skierowana: tak go opisują Paprocki w Gniaździe cnoty fol. 303. i 1175. O herb.f. 237. okol. Tom. 2. fol. 281. Bielski fol.111. Klejnoty fol. 69.

O początkach tego herbu, jedni twierdzą i pospoliciej jako Bielski, Sulikowski lib 2 Epigram. Tricesii, i sam Tricesius, i inni, że ten herb nadany za Bolesława Krzywoustego, czy to w owej sławnej na psim polu okazyi, czy w ostatniej z Rusią pod Haliczem batali, gdy przodek herbu tego, dum Patrem qui fiaxit ahenea vasa, suum proferret, konia podał królowi, gdy go pod królem zabito, a że sam już pieszy wręcz się zcinał mężnie z nieprzyjacielem, i tam mu nogę ucięto, dlatego w ten kszatł herb jego ułożono i konkluduje tak Sulikowski: Cum quo, dum rediens, victores narro Polonos, Stemma fuit dietum Laeta Nowina meum, I lubo Paprocki w Gniaździe Cnoty, na czas panowania Bolesława Krzywoustego, początki tego herbu zwalił, przecież w późniejszej o herbach od siebie wydanej księdze, zbija to, i powiada, że ten klejnot daleko dawniejszych od czasów Krzywoustego, a to z tej racyi, że już przed tym Królem, to jest roku 1071, kwitnęła Bogna albo Benigna z tego domu, matka Św. Stanisława biskupa i męczennika; tylko że historycy o tej Bognie piszą, że była herbu Złotogoleńczyk, a nie herbu Nowina, to jest, w Złotogoleńczyku na tarczy tylko samo kolano kładą, takim kształtem jak na hełmie w herbie Nowina, a na hełmie trzy pióra strusie, chyba że Paprocki, jednymże być rozumie te obydwa herby, jakoż wielkie jest podobieństwo, że albo ten od tego, albo ten od tamtego poszedł, a tylko odmiana z czasem nastąpiła, zkąd i podziśdzień niektórzy, herb swój Nowina Złotogoleńczykiem zowią.

Złotogoleńczyk znać dawniejszy w Polszcze, a znać ztąd nabyty, że gdyby w przegranej okazyi i hetman i jego rotmistrz dostał się w niewolą, i jednymiż kajdanami spętani obadwa, do więzienia wtrąceni byli, rotmistrz w miłości ku ojczyźnie, wiedząc jak jego siła zależało na walecznym i rozsądnym hetmanie, nogę sobie uciął, przez co na wolność hetman wyszedł. Gdy się o tym Król, u którego był ów rotmistrz w więzieniu, dowiedział, szcując sobie jego cnotę, nie tylko że go należycie wyleczywszy, wolnością darował, ale też złotą mu goleń w nagrodę oddał, i w herbie nosić ją pozwolił, luboć już według naszych pisarzów, familiantów tego herbu nie znasz. Sarnicki fol. 246 zowie go Wojna. Do tego należał Swentosław kasztelan Krakowski, który za panowania Leszka Białego, którego ten Monarcha wyprawił był do rycerstwa polskiego, uświadczając się, że gotów przyjąć ofiarowane sobie od nich rządy Państwa, byle go nie obligowali, do oddalenia od siebie Goworka wojewody Sandomierskiego, życzliwego sobie. Tenże Swentosław Kazimierza Sprawiedliwego konsyliarz wieś Chyczą klasztorowi Miechowskiemu wieczną darowizną zapisał, jako świadczy Nakielski in Miechów fol. 20. gdzie z starodawnych w tymże kościele nagrobków, herb jego Nowina wyraził, przydaje tamże, że był pokrewny matki Św. Stanisława biskupa i męczennika, ztąd wnoszę że i ona do tego herbu należała. Bernard zakonu Kaznodziejskiego, kandydat na biskupstwo Płockie, w roku 1359 wszakże się na niemnie utrzymał. O czem Łubiens, in Vitis Epise. Płock. Ruszel w Tryumfie fol.20.

Średniowieczne pieczęcie tego herbu to: 1293 r. Naciesław z Dobrosałowa, 1302 r. Komes Dzierżykraj i 1413 r. Mikołaj z Sępna. Pierwsza znana zapiska sądowa pochodzi z 1392 r.".

(„Szlachecki ród Nowina”)
http://familia-lison.com/gen7.htm

W Codex Bergshammar [burgundzki herbarz z XV w.] odnajdujemy rysunek herbu przedstawiającego w czerwonym polu zawiasę kotłową barkiem w dół, pomiędzy którą krzyż srebrny. W herbarzu Złotego Runa [Armorial Toison d’Or także z XV w.] również pole jest czerwone, a całe godło srebrne. Jan Długosz podał w Klejnotach [Insignia seu clenodia Regni Poloniae – pierwszy polski herbarz, który zachował się do dzisiaj, w którym jednak nie ma rysunków herbów, są natomiast bardzo dokładne opisy znaków rodowych rycerstwa polskiego, ziem i kapituł], że pole ma być błękitne. Już w 1293 r. – jak wynika z opisu późniejszego – tego znaku użył na pieczęci komes Necław z Dobrosułowa. W 1413 r. Nowiną pieczętował się Mikołaj z Sepna, a o pieczęci Jakuba z Sierpcz z 1432 r. wspomina inwentarz archiwum koronnego sporządzony przez kanclerza Jana Zamoyskiego w XVI w.

(Źródło: Jerzy Łojko, „Średniowieczne herby polskie”, Krajowa Agencja Wydawnicza Poznań, 1985)

Z herbem NOWINA związane są Pawłowice, gdyż pieczętowali się nim Mielżyńscy (m.in. Krzysztof Ignacy Mielżyński 1670-1721 uważany za założyciela pawłowickiej linii rodu, pisarz wielki koronny Maksymilian Mielżyński 1737-1799, który w roku 1786 otrzymał tytuł hrabiowski oraz przedstawiony w dziale BIOGRAMY generał Stanisław Kostka Mielżyński 1778-1826), a wizerunek tego herbu zdobi hall i jedną z przybramnych kordegard pawłowickiego pałacu opisanego w dziale DWORY I PAŁACE. Herbem tym sygnowane były niektóre przedmioty z wyposażenia pałacowego (zastawa szklana) oraz użytku osobistego (sygnet), o czym więcej w artykule Agnieszki Łuczak „Pałac w Pawłowicach – rozproszone zbiory ziemiańskie”

(http://www.icons.pl/cenne/art.php?dz=1&id=1999-05-02&bn=).

Złotogoleńczyk herb. Goleń złota powinna być zbrojna, z ostrogą taką jaka jest w herbie Nowina, kolanem niby w ziemię bijąca, piętą w lewą tarczy skierowana, na hełmie w koronie trzy pióra strusie, tak go opisują: Biel. fol. 82. Okol. tom. 3. fol. 344. klejnoty fol. 91. gdzie Bielski przydaje, że tego herbu już za jego czasów nie zażywano; luboć przedtem były familie, które się nim szczyciły, a między innymi Bogna Matka ś. Stanisława biskupa Krakowskiego i męczennika, wielkiej świątobliwości matrona. Do tegoż herbu pospolicie wszyscy z Bielskim fol. 142. po ciągają Swentosława (był kasztelanem Krakowskim, jako się mówiło w pierwszym tomie) ten od rycerstwa Polskiego, wysłany do Leszka Białego książęcia w legacji, ofiarując mu rządy Polski, byle od siebie relegował Goworka wojewodę Sandomierskiego przyjaznego sobie, ale Mikołajowi wojewodzie Krakowskiemu, na ten czas w Polsce, wielkiej powagi senatorowi cale nie miłego. Ztemwszystkiem lubo nasi autorowie familiantów tego herbu już zeszłych być mienią: przecież Wolscy w ziemi Sanockiej, do niego się odzywają.

(Dr Minakowski Publikacje Elektroniczne)
udostępnił sam dr Marek Jerzy Minakowski

Odmiany herbu Nowina:

Odmiana I - Nowina-Złotogoleńczyk, jest herbem szlacheckim spotykanym głównie w Wielkopolsce, od 1413 roku także na Litwie. Przedstawia tarczę koloru błękitnego, na której wewnątrz ucha kotłowego znajduje się krzyż lub miecz, rękojeścią skierowany do góry. Nad tarczą, na hełmie, znajduje się w klejnocie nad herbem złota noga zbrojna zgięta w kolanie (niby klęcząca) stopą skierowana w lewo.
(Nowina, Złotogoleńczyk). Novina. Clenodium hoc nocina in campo celestino defert pro insigni babatum cum duobus recuruis circulis quibus sustinetur caldar rotundum. Jan Długosz, Insignia..., nr 80, s. 60

Odmiana II - Na tarczy koloru czerwonego wewnątrz ucha kotłowego koloru srebrnego znajduje się zaćwieczony krzyż kawalerski koloru srebrnego. Herb ten nadany został z roli marszałkowskiej w roku 1461. (z herbarza arsenalskiego z r. 1530 - Literatura: Heraldyka, Piekosińskiego)

[...] w polu czerwonym między ramionami srebrnej zawiasy kotłowej barbiem w dół takiż zaćwieczony krzyż kawalerski. Józef Szymański, Herbarz, s. 200

Odmiana III - Na tarczy koloru czerwonego wewnątrz srebrnej zawiasy kotłowej znajduje się złoty krzyż łaciński.
Literatura: Stemmata strona 231 Polaczkowej; Potkański: Zapiski herbowe; S. Kozierowski: Ród Nowinów; Kronika soboru w Konstancji oraz na obrazie św. Stanisława w krużganku klasztoru franciszkańskiego z Krakowa z około 1490 r.

Odmiana IV - Według Długosza (w Klejnotach) herb ten ma rozdartą podkowę na opak oraz zacietrzewiony srebrny krzyż.
Literatura: Jan Długosz w Klejnotach, s. 84 (kont); Loredan Larchey, Armoria du XV's; w herbarzu Złotego Runa, Heraldyka Piekosińskiego ); Stemmata Polaczkowej; Herbarz Lyncenich Heymowskiego: Armorial Lyncenich.

Odmiana V - Odmiana herbu Nowina Złotogoleńczyk. Na tarczy koloru niebieskiego znajduje się złota noga zbrojna. Nad hełmem w koronie znajdują się trzy białe strusie pióra.
Literatura: J. Siebmacher's grossers Wappenbuch Band 32. Der Adel von Galizien Lodomerien und der Bukowina.

Odmiana VI - Odmiana herbu Nowina Złotogoleńczyk. Na tarczy koloru niebieskiego znajduje się złota noga zbrojna. Nad hełmem w klejnocie nad koroną znajdują się również złota noga.
Literatura: J. Siebmacher's grossers Wappenbuch Band 32. Der Adel von Galizien Lodomerien und der Bukowina.

Odmiana VII - W polu czerwonym - na zielonym pagórku - zielone drzewo warzywne ze złotym krzyżem kawalerskim u szczytu. Nad tarczą korona. Herb ten nadany został wraz nobilitacją Bonawenturze Bartoszewiczowi z rodziny neofickiej, przez polskiego króla Stanisława Augusta. Nadany został również neoficie Janowi Swiątkowskiemu, 12 grudnia 1794 roku. Rodzina zaś literata Juliana zalicza się do Bartoszewiczów Lemnickich herbu Jastrzębiec.
M. Lit. ks. 190 f.135; Kanc. ks. 42a f. 27; V. Leg VIII. f. 420. Dyplom Her.Kr. Pol. wydany 1843 Antoniemu Swiąteckiemu; Chrz. tabl. VIII)

Odmiana VIII - Nad hełmem ukoronowanym koroną hrabiowską w klejnocie umieszczona jest noga zbrojna. Herb rodziny wielkopolskiej z Mielżyna w gnieznieńskim, piszącej się z Brudzewa. Starsza gałęź chobienicka w osobie hrabiego Macieja otrzymała w Prusiech za rozkazem gabinetowym z 12 Lipca 1817 roku, a za dyplomem z 20 stycznia roku 1818 tytuł hrabiowski, mający, według wiadomości osobistych otrzymanych od rodziny hr. Mielżyńskiego, być potwierdzeniem tytułu udzielonego niegdyś przodkom w Lotaryngii przez Augusta III, króla polskiego.
(Paprocki.: Niesiecki.: Kurop.)

Odmiana IX - Odmiana herbu Nowina Hrabiego Sokolnickiego. Na tarczy oparta korona hrabiowska a nad ukoronowanym hełmem w klejnocie złota noga zbrojna. Był herbem rodziny wielkopolskiej z Sokolnik, osiadłej w 1816 roku w gnieźnieńskim, z której gałęź w osobie Celestyna z Jarogniewic, będącego poznańskim stolnikiem, otrzymała pruski tytuł hrabiowski w czerwcu 1816 roku.
(Paprocki, Niesiecki, Okolski, Semkowicz, Małecki, Siebmacher, Borkowski.)

http://familia-lison.com/legenda.htm
(tam też wizerunki wszystkich odmian herbu NOWINA)

Herb ten przedstawia „pod krzyżem kosę i pół podkowy, a przy hełmie nogę. Według legendy żoną trzeciego z Prusów (braci) była panna z rodu Pobogów, dlatego też umieszczono podkowę w herbie; nogę zaś dodano na pamiątkę tego, że Sobor Prus utracił na wojnie tę kończynę, a książę Bolesław przysłał mu złotą protezę. Ten motyw jest podobny do herbu „Złota goleń” i „Nowina”, nawiązuje do autentycznych historii ofiarowania komesowi Żelisławowi złotej ręki. Dlatego też chyba Marcin Bielski w „Kronice polskiej” twierdził, że matka św. Stanisława była z domu Złotogoleńczykówna.
Według Piekosińskiego jeśli ród św. Stanisława miał herb półtora krzyża, to był to herb Turzyna, a nie Prus. Zawołanie „Turzyna” pochodzi zaś od praojca rodu, jakiegoś Tura. Tenże Tura był prawdopodobnie bratem Słubicy, a ten z kolei praojcem rodu polskiego Turzynów-Słubiców i jego współzałożycielem w latach 867-900.”

http://www.stanislaw.tarnow.opoka.org.pl/4a.htm

W czerwonym polu trzy nogi srebrne , zbrojne ostrogami , zgięte w kolanach, połączone w środku. W klejnocie nad hełmem trzy pióra strusie. Drogomir-odmiana - w klejnocie noga srebrna zgięta w kolanie zbrojna ostroga. W bitwie na Psim Polu wziął udział rycerz Drogomir (Drogomier) wraz z trzema swoimi synami, z których każdy stracił w czasie tej bitwy nogę. Nagradzając męstwo i poniesione rany król Władysław Łokietek nadal rodzinie herb z nazwą pochodzącą od imienia ojca oraz opatrzył wszystkich nadaniami ziemskimi. Istnieją różne wersje tej legendy. Jest legenda mówiąca o pięciu synach z których trzech zostało rannych, jest inna w której mówi się o ośmiu synach z których pięciu zostało zabitych, a pozostali stracili każdy po jednej nodze.

http://pageperso.aol.fr/ramotowskir/page2.html

(Herb DROGOMIR przedstawiony został tylko dla porządku, gdyż zwielokrotniony element „nogi zbrojnej” - nie złotej, lecz srebrnej - nie nawiązuje do żadnej z wersji legendy „złotogoleńczyków”).