|
|
Franciszek Morawski.
Giermek.
(Śpiew historyczny. Rzecz wzięta z Niesieckiego)
___________________________________
Smutnie w Polskiej było ziemi,
Smutne wojsko i lud smutny;
Wszystko siły przygniótł swemi,
Pobił, zajął Szwed okrutny.
W długim cieniu drzew lipowych
Spoczywały zbite szyki,
Przy ogniskach obozowych
Stały nieme wojowniki.
Gdy w tem siwym strojny włosem,
Którym lekki wiatr powiewał,
Wieszcz się znanym ozwał głosem,
Trącił w lutnię i tak śpiewał:
„Mile gadka dawnej treści,
„Brzmi dla ucha, w serce wpływa;
„W starych czasów to powieści,
„Stara dzielność się ukrywa.
„Był czas, gdyśmy za przedmurze,
„Za tarcz ludom, światu stali;
„Był czas, gdyśmy wschodnie burze
„Piersią naszą odpierali.
„Lasem polskich dzid, narody
„Zasłaniane od podboju,
„Wynucały pieśń swobody,
„Pieśń miłości, pieśń pokoju.
„Naszym hymnem był szczęk broni,
„Trąb wojennych dzikie dźwięki,
„Wrzawa bitew – grzmot pogoni,
„I rozległe rannych jęki.”
„Złoci wieczór łan Podola,
„Ciągną wojska, tabor, wozy,
„Tętnią całe lasy, pola,
„Stoją groźne dwa obozy.
„Z jednej strony sztandar wiary,
„Siwy hetman, młodzież dziarska,
„Z drugiej wściekłość, krew, pożary
„I straszliwa czerń tatarska.
„Jutro, jutro z rannym brzaskiem
„Dzień gonitwy, dzień rozprawy,
„Słońce krwawym zaszło blaskiem,
„Bój to będzie straszny, krwawy!
„Ledwie pierwszy mrok zapada,
„Polski hetman kord przypasze,
„Z młodym giermkiem na koń siada,
„I objeżdża czaty nasze.
„Jedzie - patrzy w obóz dziczy,
„Słucha gwaru, rżenia koni,
„Pyta, zważa - ognie liczy,
„I już w myśli łamie - goni.
„O nie ciesz się wodzu stary,
„Zmienne wojny są koleje,
„Nie tak łatwo to z Tatary;
„Słuchaj! patrzaj, co się dzieje!
„Hura! hura! pędzi horda,
„Nocny napad w obóz leci,
„Giermek za broń, wódz do korda,
„Na koń! – woła – na koń dzieci!
„Spieszą - biegną do swych szyków,
„W pośród nocnych pędzą cieni;
„Gdy w tem z grzmotem nowych krzyków,
„Zewsząd czernią otoczeni.
„Tną i walczą na przebicie,
„Rąbie hetman, giermek łamie;
„Całą młodość, ogień, życie
„W wojujące przelał ramię.
„I już słyszą, słyszą z dali,
„Jak nadbiega polska wiara;
„Ale już ich nie ocali,
„Już nie wyrwie z rąk Tatara.
„Wzięty giermek, hetman wzięty;
„Krzyczy, huczy motłoch dziki;
„Bucha gniewem Han zacięty,
„Patrząc na swe niewolniki.
„Wre i zemstą ryczy srogą,
„Każe jednem skuć żelazem
„Nogę giermka z wodza nogą,
„I tak obu więzić razem.
„Smutnie wzrok ich wzniósł się, zwrócił
„Na wysokie gwiazd sklepienia;
„Ale na cóżbym wam nucił
„Ich boleści, ich marzenia?
„O kto nigdy pęt nie nosił,
„Kto nie jęczał w wrogów mocy,
„Strawy swojej łzą nie rosił,
„Nie przetęsknił długich nocy;
„Kto w pół-dzikim, podłym tłumie
„Nie wlókł ciężkich lat niedoli;
„Nie, nie pojmie, nie zrozumie,
„Jak jest gorzkim chleb niewoli!”
I na chwilę, marząc smutnie,
Wieszcz ucicha.... łzę wylewa,
I znów nagle trąca lutnię,
I tak dalej gra i śpiewa:
„Zasnął hetman siwobrody,
„Zasnął jakby między swemi;
„Nie śpi, czuwa giermek młody,
„Długo o swej duma ziemi.
„I łza tryska mu w źrzenicy,
„Żal i rozpacz serce tłoczy;
„Gdy w tem nagle w swej ciemnicy
„Zapomniany topór zoczy. -
„Patrzy, duma, drzy i marzy,
„Serce szczytnym ogniem płonie,
„Wielki w duszy zamiar waży,
„Topór w obie chwyta dłonie;
„I podnosi rękę śmiałą,
„Mężnie ku swym pętom zwróci,
„Tnie - odcina nogę całą,
„I hetmana swego cuci.
„Wolnyś, rzecze, straż zaspana,
„Uchódź, ocal twą krainę;
„Spiesz i pobij wojsko Hana,
„Ja z radością tutaj zginę.
„Powstał hetman i wzniósł dłonie,
„Rzewnemi się łzami zalał,
„Żegnał, Boskiej zdał obronie,
„Ścisnął, uszedł i ocalał.
„I straż nagle z snu się zrywa,
„Wieść ucieczki wodza szerzy,
„I sam wreście Han przybywa,
„I zaledwie oczom wierzy.
„Długo, długo wzrok swój wryty
„W śmiałych topi mu źrzenicach,
„Stoi jakby gromem zbity,
„Po dostojnych czyta licach.
„I odpycha wszystkie straże,
„Cnota dzikość zwyciężyła,
„Każe leczyć, darzyć każe,
„I do Lachów go odsyła.
„W świetnem dworzan, wodzów gronie
„Szkarłatnymi szaty odzian,
„Siadł król Polski na swym tronie,
„Wdzięczny przed nim stanął młodzian.
„W miejscu nogi prosta kula
„Ujmującą postać wspiera,
„I dwór cały się rozczula,
„Z szmerem dziwu nań spoziera.
„I dwaj wiodą go rycerze,
„Kornie przed tron przystępuje;
„Król z wezgłowia szczerbiec bierze,
„I rycerzem go pasuje. –
„Gdy w tem z pośród wodzów koła
„Hetman nogę niesie złotą;
„Oto herb twój! – król zawoła,
„Wysłużony twoja cnotą.
„I porywa dłoń rycerza,
„Wśród okrzyków ludu wiedzie,
„I przed ołtarz pański zmierza,
„I sam klęka z nim na przedzie.
„O blask, chwałę swych orężów,
„Korne w niebo dłonie wznosi,
„I o więcej takich mężów
„Dla ojczyzny swojej prosi.”
Tu dźwięk lutni mdlał, upadał,
Coraz głuchszem cichła brzmieniem;
A wieszcz w duszach śledził, badał,
Co w nich swojem wzbudził pieniem.
____________________________________
Przypisy LD
W tekście zachowano oryginalną interpunkcję z wrocławskiego (1841) wydania „Poezji” Franciszka Morawskiego.
Tekst „Giermka” został wcześniej opublikowany w leszczyńskim „Przyjacielu Ludu” Nr 9 z 1837 r. (rok 4, tom 1) na str. 66-67 z poniższą ilustracją.
Ilustracja w „Przyjacielu Ludu” Nr 9 z dnia 02.09.1837 r. – str. 68
podpisana: „Giermek (śpiew historyczny)”.
O Kasprze Niesieckim oraz o urokach i zawiłościach heraldyki na przykładzie herbów NOWINA i ZŁOTOGOLEŃCZYK
O korzystaniu z tekstu „Giermka” Franciszka Morawskiego do nauczania języka polskiego w 2 połowie XIX wieku
O rzekomym wpływie „Giermka” Franciszka Morawskiego na „Dumę ukraińską” Juliusza Słowackiego
Porównaj oryginalny tekst „Giermka” Franciszka Morawskiego z przekładem Paula Soboleskiego na język angielski, opublikowanym w 1881 r. w Chicago
|
|
|
 Dwór Drobnin
 Kościół Pawłowice
 Dwór Oporowo
 Kościół Drobnin
 Pałac Pawłowice
 Kościół Oporowo
 Pałac Garzyn
 Dwór Lubonia
 Pałac Górzno |
|
