Dnia 27. marca b.r., w pierwsze święto wielkanocne, zmarł w Poznaniu, w 80 roku życia, wybitny uczony, długoletni konserwator Muzeum im. Mielżyńskich w Poznaniu, profesor honorowy Uniwersytetu Poznańskiego, i członek wybitnych instytucyj naukowych (np. Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Polskiej Akademji Umiejętności w Krakowie, itd., Prof. Dr. Bolesław Erzepki. Z okazji śmierci jego, która głośnem echem odbiła się w całej Polsce, ukazały się w prasie i pismach naukowych liczne artykuły, w których powołane pióra skreśliły pracę i zasługi, jakie B. Erzepki położył na polu kultury narodowej. Z artykułów tych dowiedział się ogół, że dorobek naukowy Erzepkiego obejmował ogółem 68 prac, że na prace te składały się rozprawy z dziedziny prehistorii, archeologii i wydawnictwa nieznanych tekstów dawnych pisarzy polskich aż po czasy nowsze. Z nąjwiększem bowiem umiłowaniem, jako Uczeń Władysława Nehringa, sławnego profesora uniwersytetu wrocławskiego, badał Erzepki starą polszczyznę. „Triumfował, gdy mógł wydobyć z zapomnienia nieznane zabytki piśmiennictwa polskiego". Pod wpływem swego sumiennego, gruntownego i metodycznego nauczyciela „wypuszczał na światło dzienne tylko prace zupełnie i w najdrobniejszych szczegółach wykończone. wycyzelowane, przemyślane". (Dr. A. Wojtkowski). To też „naukowem i umiejętnem ugrupowaniem faktów, dobrem obeznaniem się ze źródłami i ostrożnem wyciąganiem wniosków zdobył sobie Erzepki poważne stanowisko w świecie nauki". Metodę tę okazał już w swej pracy doktorskiej, w doskonale opracowanej tezie o Kazaniach Gnieźnieńskich 1885 r. Tej metodzie pozostał wiernym do końca. „Troskliwy o każdy szczegół wydobywał z zapomnienia szczątki języka, głowił się nad dawnem słownikarstwem (np. za Słownik łacińsko-polski Bartłomieja z Bydgoszczy podług rękopisu z roku 1532 przyznała mu Polska Akad. Umiejętności w Krakowie nagrodę im. S. B. Lindego), opisywał gwary, wydawał nieznane zabytki poezji. Wyrywał z zapomnienia całe zbiory kazań, a zbierając nieznany dorobek Zabłockiego, korespondencję Kicińskiego, twory Norwida czy Klaczki, Krasińskiego lub Berwińskiego, lub polemizując o autorstwo tego lub owego zabytku, zaszczepiał innym troskliwość o szczegóły, o tło, o wpływy". (Prof. Dr. T. Grabowski). To też dzięki tej pracy „w najcięższych dla narodu chwilach przyczynił się do podniesienia rodzimej kultury. On i jemu podobni tworzyli na rubieżach zachodnich wał ochronny przed zalewem groźnego sąsiada" (z przemów. Prof. Dr. Sajdaka nad trumną Erzepkiego ). Z tych powodów zasługuje Bolesław Erzepki na pamięć powszechną.

Jednak specjalną pamięcią winna darzyć go ziemia leszczyńska z tej przyczyny, że jest on wielkim jej synem. Urodził się bowiem 5. lipca 1852 r. w Pawłowicach, gdzie ojciec jego, Józef E., był ogrodnikiem. Z powodu jednak wczesnej śmierci ojca cały ciężar wychowania młodego Bolesława spoczął na barkach matki, Rozalji, z d. Szczepańskiej. Odpowiednio przygotowany przez ks. wikarjusza z Kąkolewa, przyjęty został w dniu 6. października 1864 r. do kwinty (= dziś II kl.) gimnazjum leszczyńskiego. Dyrektorem gimnazjum był wówczas przychylny Polakom A. Ziegler (1844-1876). Stopniowo przeszedł resztę klas gimnazjalnych, nie wybijając się początkowo w poszczególnych przedmiotach, z których z czasem pewne trudności sprawiać mu miała matematyka. Niebawem jednak przedmiotem, na który skierował całą swą uwagę i pilność, stał się język i literatura ojczysta. Nauczycielem przedmiotu tego był jednak matematyk, lecz Polak z krwi i kości, chorąży 14. p. p. 1831 r, prof. Dr. Adam Karwowski, ojciec znanego historyka, Stanisława K. W tych czasach język polski był jeszcze przedmiotem obowiązkowym, jednak oddzielnie uczyli się go Niemcy, a oddzielnie Polacy. Okoliczność ta, że nauczycielem matematyki i języka polskiego był jeden i ten sam nauczyciel mogła mieć dla ucznia następstwa tylko dodatnie. Dobre postępy z języka polskiego przyczyniły się niewątpliwie także do tego, że w r. 1871 z okazji rocznicy urodzin cesarza niemieckiego (Wilhelma I.), polecono Erzepkiemu wygłosić przemówienie w języku polskim. Albowiem z okazji uroczystości szkolnych wygłaszali wówczas uczniowie trzy przemówienia, mianowicie w języku łacińskim, polskim i niemieckim. Trzeba tutaj nadmienić, że było to ostatnie polskie przemówienie w gimnazjum leszczyńskiem w czasach zaborczych. Tym wiadomościom z zakresu języka ojczystego zawdzięczał młody Erzepki także uzyskanie świadectwa dojrzałości w normalnym terminie. Albowiem trzy miesiące trwająca choroba, która nawiedziła Bolesława na krótko przed egzaminem dojrzałości, sprawiła, że w toku egzaminu, poza matematyką, ujawniły się pewne braki w innych przedmiotach (w jęz. greckim i francuskim). Jednak komisja egzaminacyjna uwzględniając jego długotrwałą chorobę i jego nadzwyczajne wiadomości z języka polskiego, postanowiła przyznać mu świadectwo dojrzałości. I w tym wypadku trzeba również podkreślić pewną ciekawą okoliczność. W tym roku 1873, w którym Erzepki zdawał egzamin dojrzałości, język polski był ostatni rok przedmiotem obowiązkowym. Albowiem na podstawie rozporządzenia ministerjalnego z dnia 6 grudnia 1872 r., język polski stał się z rozpoczęciem nowego roku szkolnego 1873/74 przedmiotem tylko fakultatywnym.

Tak więc przedmiot, któremu młody Erzepki najwięcej uwagi poświęcał, zdążył wyświadczyć mu niemałą przysługę. Praca jego maturalna n. t. „Żywot i pisma Piotra Skargi" odznacza się według oceny płynnym i prawidłowym stylem, a zwrot „die Anordung der Gedanken ist logisch begründet" świadczy o tem, że Erzepki wyniósł już z ławy gimnazjalnej pewne podstawy do metody, którą odznaczał się później. Zdał egzamin dojrzałości 8 kwietnia 1873 r.

________________________
Źródła:

- tekst: „ZIEMIA LESZCZYŃSKA – Czasopismo krajoznawcze”, Nakładem Księgarni Stanisława Chmary, Leszno 1932 , (Zeszyt I, str. 30-32 – Sprawozdania)

- portret: Narodowe Archiwum Cyfrowe, zbiory on-line, sygnatura 1-N-157