RORATY Franciszka Morawskiego poetyckim przekładem adwentowej pieśni „Rorate caeli desuper...”

Roraty są to adwentowe msze odprawiane o wschodzie Słońca, podkreślające wyjątkowość tego okresu. Odprawiane codziennie przez cały Adwent, są zjawiskiem charakterystycznym dla Polski, Czech i Niemiec. Źródła mszy roratniej sięgają IX-XII w. Formularz jej posiada związki z mszą środy suchych dni grudniowych. Jest to msza wotywna o Matce Bożej, odprawiana uroczyście ze śpiewem Gloria, w białym kolorze. W XIII w. msza ta osiągnęła tak ważną pozycję, że nazwano ją Missa aurea. W starożytnych i średniowiecznych księgach liturgicznych polecano odprawianie tej mszy w tygodniu poprzedzającym Boże Narodzenie lub nawet przez cały Adwent. Wielka popularność tej wotywy w naszym kraju trwa już od XIV w. Pierwsze w Polsce roraty miały nie tyle na celu duchowe przygotowanie się na Święta Bożego Narodzenia, ile raczej miały przygotować wszystkie stany duchowne i świeckie na spotkanie z Bogiem jako sędzią, który dobro wynagradza a zło karze i potępia. Szczyt rozwoju osiągnęła w XVI w., kiedy to w niektórych katedrach i kolegiatach stała się praktyką codzienną całego roku liturgicznego. Upadek fundacji wykonujących tę mszę - kapel rorantystów - powodował stopniową redukcję odprawiania Rorate do okresu Adwentu. Polska nazwa "Roraty" pochodzi od zwyczajowej pieśni na wejście (introitu), rozpoczynającej się od słów "Rorate caeli desuper..." ("Spuśćcie rosę niebiosa...").

Pieśń "Rorate caeli" nieodłącznie kojarzy się z Adwentem jako ta, która buduje adwentowe oczekiwanie i wprowadza w jego atmosferę. Powszechnie uważa się, że pochodzenie i historia tego śpiewu są trudne do odtworzenia, choć w internecie [1] można znaleźć tekst łaciński z podanym autorem, a nawet okresem życia autora:


Rorate coeli desuper
autor: Aurelius Clemens Prudentius (348-413)

Rorate coeli desuper
Et nubes pluant justum.

Ne irascaris, Domine!
Ne ultra memineris iniquitatem.
Ecce civitas sancta facta est deserta:
Sion deserta facta est.
Jerusalem desolata facta est.
Domus sanctificationis tua et gloria tua,
Et ubi laudaverunt te patres nostri.

Peccavimus, et facti sumus tamquam immundus nos
Et cecidimus, quasi folium universi
Et iniquitates nostrae quasi ventus abstulerunt nos
Abscondisti faciem tuam a nobis
Et allisisti nos in manu iniquitatis nostrae.

Vide, Domine, afflictionem populi tui.
Et mitte quem missurus es:
Emitte Agnum, dominatorem terra,
De petra deserti ad montem filia Sion:
Ut auferat ipse jugum captivitatis nostra.

Consolamini, popule meus:
Cito veniet salus tua.
Quare mirore? Innovat te dolor?
Salvabo te: noli timere.
Ego enim sum Dominus Deus tuus:
Sanctus Israel, Redemptor tuus.


Ten introit adwentowy, obok licznych hymnów i antyfon, zdobył sobie ogromną popularność.
Beata Bodziach twierdzi [3], że najwierniejszy przekład tego tekstu stanowi śpiew adwentowy

Porównując ten tekst z „Roratami” Franciszka Morawskiego nie sposób nie zauważyć, iż jest to skrót tego utworu, bowiem każda dwuwersowa zwrotka pieśni „Niebiosa, rosę spuście nam” to nic innego, jak dwa pierwsze wersy kolejnych zwrotek z Morawskiego. Jedyne różnice, to zastąpienie: w refrenie określenia „spuszczajcie” zbitkiem „spuście nam”; w pierwszej zwrotce słowa „zbrodni” słowem „grzechów”; w drugiej zwrotce słowa „sprośnej” słowem „nędznej” oraz dodaniem w ostatnim wersie „wydaj już” jako w zasadzie powtórzenia początkowego „wydaj nam". Różnice te (podkreślone w tekście) mają charakter drugorzędny i wydaje się, że w niczym nie podważają tezy o autorstwie wersów. Nie zaprzecza tej tezie również data powstania utworu (muzyki?), gdyż jest późniejsza od daty śmierci Franciszka Morawskiego.

Beata Bodzioch twierdzi [3], że obok tych dwóch tekstów „w śpiewnikach występuje aż osiem pieśni, w których w mniejszym lub większym stopniu odbija się echo owego Rorate. Są to fragmenty typu:
- Ożywczą rosą zstąp na ziemię (Chrystus Król do nas przychodzi),
- Przybądź z ranną rosą, przyjdź z gór potokami (Przyjdź szybko do nas),
- O, niebiosa spuśćcie rosę i ożywcie łany (Usłysz dobry Boże).
Największą grupę tekstów tworzą utwory pochodzące z inwencji własnej poetów. Udało się ustalić 18 nazwisk, głównie współczesnych. Odnośnie tekstów starszych wiemy jedynie, że tekst „Grzechem Adama...” ułożył Franciszek Karpiński, a domniemanym autorem pieśni „Wypatrujcie tęsknie Pana” może być Mikołaj Kopernik. Pozostałe nie doczekają się już prawdopodobnie odnalezienia nazwisk ich twórców i pozostaną anonimowe.”. Zdanie to podtrzymuje Grażyna Grobelna w artykule „Adwentowe śpiewanie” [4], pisząc: „Nie brak pieśni dawnych. Ciekawą jest Niebiosa rosę spuście nam z góry, która jest przekładem z łaciny „Rorate coeli”. W naszej parafii [Maryi Królowej w Poznaniu – przyp. LD] wykonujemy ją w tłumaczeniu bardzo dawnym, dość swobodnym. Zwróćmy uwagę na proszalny charakter tych słów, wielką nadzieję i ufność w Boże Miłosierdzie: o wstrzymaj zagniewanie i grzechów naszych zapomnij już Panie... Kto jest autorem tego poetyckiego tłumaczenia biblijnych słów, dokładnie nie wiadomo.”.

Te dwa wytłuszczone zdania oraz nadesłane przez pana Bartosza Małeckiego (po lekturze „Rorat” Morawskiego na stronie www.klasaa.net) spostrzeżenie, że „to poetycki przekład śpiewanego do dziś kantyku adwentowego ″Rorate coeli″, funkcjonujący jako samodzielna pieśń kościelna. Ale w żadnym opracowaniu nie wspomniano dotąd o autorze!” skłoniły mnie do dalszego drążenia tematu. Kwerenda zasobów internetowych nie doprowadziła niestety do znalezienia żadnego z wymienionych dwóch pierwszych przekładów uznawanych za najwierniejsze, choć tym „dawniejszym, bardziej swobodnym” może być poniższy anonimowy tekst pochodzący ze strony internetowej „Śpiew kościelny...” [5]:

1.
Niebiosa, rosę spuszczajcie z góry,
Sprawiedliwego wylejcie chmury;
O wstrzymaj, wstrzymaj Twoje zagniewanie
I zbrodni naszych zapomnij już, Panie.

2.
Pusto w Twym mieście, pusto w Syjonie,
Jerozolima w boleści tonie,
Runął dom Twojej świętości i chwały,
Gdzie dla Cię hymny ojców naszych brzmiały.

3.
Niebiosa, rosę spuszczajcie z góry,
Sprawiedliwego wylejcie chmury;
Grzech nas oszpecił i w sprośnej postaci
Stoim przed Tobą jakby trędowaci.

4.
Padliśmy wszyscy jak liść w jesieni,
Zbrodniami jak wichrem rozproszeni,
Tyś Twe oblicze zasłonił przed nami
I Tyś naszymi złamał nas zbrodniami.

5.
Niebiosa, rosę spuszczajcie z góry,
Sprawiedliwego wylejcie chmury;
O spojrzyj, spojrzyj na lud Twój znękany
I ześlij Tego, co ma być zesłany.

6.
Wypuść Baranka, daj niech przybędzie
Z głazów pustyni, niech Panem będzie;
Na górze córy Syjonu się zjawi
I po łzach tylu z jarzma nas wybawi.

7.
Niebiosa, rosę spuszczajcie z góry,
Sprawiedliwego wylejcie chmury;
Pociesz się ludu, pociesz w twej niedoli,
już się przybliża kres Twojej niewoli.

8.
Czemuż się smucisz, bolejesz srodze?
Nie bój się, nie bój, ja wyswobodzę,
Jam jest twym Panem, Ja doli twej Sprawcą,
Ja twoim Świętym, Ja Bogiem i Zbawcą.

9.
Niebiosa, rosę spuszczajcie z góry,
Sprawiedliwego wylejcie chmury;
Roztwórz się ziemio i z łona twojego
Wydaj nam, wydaj już Zbawcę naszego. Amen.

Pewnym mankamentem tego przekładu jest mechaniczny podział na czterowersowe zwrotki (odbiegający od podziału w oryginale łacińskim, który zaczynając się i kończąc refrenem, liczy tylko cztery rozdzielane refrenem zwrotki), ale niewątpliwą ciekawostką - dla mnie wręcz sensacyjną - jest zdumiewająca zgodność z tekstem wiersza „RORATY” Franciszka Morawskiego.

Konfrontacja formy i treści tego wiersza z literacko-teologiczną analizą oryginalnej wersji łacińskiego śpiewu „Rorate caeli", potwierdza wszystkie cechy przekładów lubońskiego generała-poety (głównie dbałość o sens i ducha tłumaczonych utworów bez przesadnego przywiązania do tekstu oryginału) prowadzi do nieodpartego wniosku, iż utwór Morawskiego jest owym „anonimowym” przekładem poetyckim łacińskiego tekstu pieśni adwentowej „Rorate caeli desuper...”. Dodatkowo wynika stąd też wniosek, że Franciszek Morawski tłumaczył poezje nie tylko z języków nowożytnych, ale także z łaciny, o czym jego biografowie nie wspominają, a „Roraty” są jedynym zachowanym tego przykładem.

Tak więc za sprawą www.klasaa.net jeden twórca dawnej pieśni adwentowej przestaje być anonimowym ! ! !

________________________
Źródła:

1) Strona internetowa „ALTERNA” Parafii św. Pawła w Elblągu,
[www.alterna.vel.pl]

2) Strona internetowa Polish-American Litugical Center, Pieśni adwentowe,
[http://liturgicalcenter.org/index.php?a=liturg&sub=hymns&id=347]

3) Strona internetowa poświęcona muzyce związanej z franciszkańskim zakonem oo. Bernardynów (OFM) - MUZYKA OFM (Śpiewy liturgii adwentu na podstawie opr.: BEATY BODZIOCH, Liturgia Sacra 5 (1999), nr 2, s. 345-364),
[www.muzyka.ofm.pl];

4) Grażyna Grobelna, „Adwentowe śpiewanie” - artykuł w piśmie parafian kościoła Maryi Królowej w Poznaniu „Maryjna Wspólnota”, nr 8(116)2005 z grudnia 2005 r.,
[www.parafia-maryi-krolowej.poznan.pl]

5) Strona internetowa „Śpiew kościelny: chorał gregoriański i tradycyjne pieśni kościelne”,
[http://spiew-koscielny.tumnus.info/index.php?topic=197.0]


_____________________________
dla www.klasaa.net, jako przypis
do wiersza Franciszka Morawskiego „Roraty”,
z inspiracji pana Bartosza Małeckiego, zebrał
i opracował: Leonard Dwornik (Adwent 2007)