Wśród noszących nazwisko Łubieński występowały trzy linie, które pieczętowały się trzema różnymi herbami:
- linia brzesko-kujawska ze szlachectwem z roku 1500 - herbu Doliwa;
- linia wileńska z potwierdzonym szlachectwem z roku 1854 - herbu Lubicz;
- linia prusko-litewska ze szlachectwem z roku 1450 - herbu Pomian.

Przodkowie oporowskiej „pani referendarzowej” – Pauli (Pauliny) z Łubieńskich Morawskiej wywodzili się z linii trzeciej. Ich herb Pomian zaliczany jest do tzw. grupy herbów szczerbionych. Jest to swego rodzaju poniżenie herbu i stosowane było jako rodzaj kary moralnej. Prawo do decyzji o szczerbieniu należało do króla, którą ogłaszano odpowiednim dokumentem. Według herbowej legendy herb Pomian wywodzi się od herbu Wieniawa.

Z herbem tym jest związana legenda: „Rycerz imieniem Lastek, będąc na polowaniu z księciem morawskim, własnoręcznie schwytał żubra łapiąc go za rogi. Następnie włożył mu w nozdrza pierścień z dębowej gałęzi i przyprowadził księciu. Gdy na chwilę oddał żubra innemu rycerzowi, zwierzę wyrwało się, a Lastek zmuszony był mieczem odciąć żubrowi głowę. Za ten bohaterski czyn Lastek otrzymał ziemię i herb.”. Proklama: Pernsten, Pernstyn.

Wspominał o nim już Jan Długosz, który w ten sposób zanotował: „Lastek Hebda z Grabina, rycerz herbu Wieniawa, cięciem miecza zamordował swego rodzonego brata Jaranda, dziekana gnieźnieńskiego, z czystej nienawiści, za to, że go za rozwiązłe życie strofował. Wyrokiem sądu herb na nowo urządzon. Za ten czyn bratobójca i jego potomkowie na znak zbrodni otrzymali uszczerbienie w herbie, tzn. głowie żubra odjęto złote kółko, a ją samą przebito mieczem, nazywając herb Pomian (pomnij nań)”. Proklama: Pomian lub Pomni nań.

Do herbu POMIAN - rodowego godła Łubieńskich - nawiązuje współczesny herb miejscowości Wiskitki, w której na cmentarzu rzymsko-katolickim znajduje się grobowa kaplica Łubieńskich – jedna z ważniejszych nekropolii tego rodu.

Ojciec oporowskiej „pani referendarzowej” – Feliks Walezjusz Łubieński, po trzecim rozbiorze Polski posłował z województw wielkopolskich do nowego monarchy w sprawie uwolnienia jeńców politycznych. Dał się wówczas bliżej poznać królowi pruskiemu i otrzymał nawet wstęgę Orła Czerwonego, a w 1798 r. przy koronacyi nowego króla, tytuł hrabiowski. Przy nadaniu hrabstwa zmieniono tarczę herbową Łubieńskich, przydając do herbu rodzinnego Pomian, herby jego rodziców i rodziców jego małżonki z następującym jego opisem: „Tarcza herbowa dzieli się na 5 pól: cztery po rogach zajmują berby: 1. Pomian, 2. Junosza, 3. Pogoń, 4. Szembek, 5. środkowe Pomian herb główny. Co do kolorów pola. Pomian zamiast w złotem jest w polu błękitnem, jak go używali Maciej Prymas i Kazimierz Biskup krakowski. Junosza Bielińskich w czerwonem polu. Pogoń Sanguszków w złotem polu. Szembek w polu zielonem zamiast dwukolorowem. Pomian na tarczy głównej, środkowej, w polu srebrnem.”. Opis ten był prawdopodobnie podstawą dla kamieniarza rzeźbiącego herb umieszczony nad wejściem do rodowej kaplicy grobowej na cmentarzu w Wiskitkach (zdjęcie poniżej).

2. Junosza ->		<- 1. Pomian
3. Pogoń ->		<- 4. Szembek

Hrabiowską odmianę tego herbu w całości z nieco bardziej szczegółowym opisem zamieścił Juliusz Ostrowski w „Księdze herbowej rodów polskich” (Warszawa 1897-1906). Oto schematyczny wizerunek nr 1935 (z części 1, str. 334) oraz opis (z części 2, str. 195):

Wydaje się, że powyższy wizerunek i opis tego herbu wykorzystał Tadeusz Gajl („Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku”, Gdańsk 2007). Poniżej dostępna w Wikipedii wersja opracowana przez T. Gajla.

Już z oznaczenia pola środkowego widać niezgodność w numerowaniu herbów i pól, dlatego numeracji herbów z opisu źródłowego nie można automatycznie podstawić do powyższego schematu. Dla początkujących adeptów heraldyki jest to jednak rzadka okazja do „przećwiczenia” tego problemu, gdyż niezbędne dane heraldyczno-genealogiczne w przypadku protoplasty „klanu Łubieńskich” są na niniejszej stronie wyjątkowo obszernie przedstawione. Mniej dociekliwym należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, iż w opisie pięciopolowego herbu hrabiowskiego Feliksa Łubieńskiego, na drugim polu narożnym wymieniony jest herb Bielińskich - Junosza, a powyższy schemat herbu rodziców żony nie uwzględnia.

Wzmiankowany w genealogicznym biogramie Feliksa hr. Łubieńskiego czołowy przedstawiciel rodu Łubieńskich – ksiądz Władysław Aleksander Łubieński, zanim został prymasem, wydał we Wrocławiu (1741) szeroko znaną w XVIII w. geografię pod nazwą „Świat we wszystkich swoich częściach większych i mniejszych, to jest Europie, Azji, Affryce i Ameryce, w monarchyach, królestwach, księstwach, prowincyach, wyspach i miastach geograficznie, chronologicznie i historycznie określony". W tym ponad 600 stronicowym wydaniu zamieszczono portret autora sztychowany we Wrocławiu przez B. Stradowskyego. Sztych portretowy poniżej podobizny Łubieńskiego ozdobiono emblematem heraldycznym mieszczącym w dużym owalu pięć herbów zestawionych w jedną całość.

Znaczenie poszczególnych pól oraz pułapki genealogiczne kryjące się w pięciopolowym herbie złożonym ciekawie objaśnia i szczegółowo analizuje dr Witold Wehr w artykule „Drobiazgi heraldyczne w geografji Łubieńskiego”, pisząc między innymi:

[…] Kartusz pięciopolowy od dołu i po obu bokach obramowany jest ornamentem w stylu epoki Ludwika XIV-go; za kartuszem umieszczono we formie skrzyżowanej infułę i pastorał, insygnia biskupie, przysługujące w herbie przez analogję i kurtuazję również infułatom, jakim był w chwili wydawania swej geografji późniejszy prymas; napis na samym sztychu wymienia trzy ówczesne godności ks. Władysława Aleksandra, a mianowicie scholastyka katedralnego krakowskiego, kanonika metropolitalnego gnieźnieńskiego i prepozyta infułata kolegiaty łaskiej. Kartusz wieńczy korona szlachecka — Łubieńscy wówczas nie pretendowali do tytułu hrabiowskiego, jaki otrzymał w przeszło pół wieku potem stryjeczny wnuk prymasa Feliks, późniejszy minister sprawiedliwości Księstwa Warszawskiego; nad koroną ramię w zbroi z szablą w ręku, część klejnotowa herbu rodowego Łubieńskich — Pomianu. Nad całością umieszczony jest kapelusz kardynalski — co było szczegółem w roku 1741 conajmniej przedwczesnym; taka ozdoba herbowa może przysługiwać dopiero biskupom. Ale heraldyka barokowa lubiła pochlebstwa i ścisłością nie grzeszyła; a może chciano tem zaznaczyć, że Łubieńskiemu godność biskupia stanowczo się należy.

W środku kartusza mieści się tarcza mała, będąca pierwszym polem herbowym, widnieje w niej głowa bawola przebita na ukos mieczem: herb Pomian, ojcowski księdza Władysława Aleksandra. Do okoła tarczy środkowej wypełniają kartusz cztery pola herbowe nieszrafirowane. W polu górnym prawym umieszczono Jelita, herb matki autora geografji — Marjanny Stokowskiej; w polu górnym lewym herb Leszczyc — babki ojczystej, Teresy Radolińskiej, kasztelanki krzywińskiej; w polu dolnym prawym herb Oksza — babki macierzystej z domu Radoszewskiej [porównaj Roger hr. Łubieński — Ród Pomianów Łubieńsklch — Warszawa 1912 —tablice 8 i 19 – przyp. WW]. Wreszcie dopiero ostatnie pole okalające tarczę środkową t. j. pole dolne lewe nasuwa trudności w ustaleniu, czyj herb ma wyobrażać; bowiem według utartych zwyczajów przy pięciopolowym ustawieniu herbów powinniśmy znaleźć na tym miejscu herb pierwszej prababki, to znaczy żony pradziadka po mieczu. W danym wypadku powinien tu być zatem herb Nałęcz, wojewodzianki mazowieckiej Teofili Górskiej, żony pradziada księdza Władysława Aleksandra — Jana Wojciecha Łubieńskiego kasztelana sieradzkiego. Tymczasem herb na sztychu przedstawiony w żadnym razie nawet najmniejszego do Nałęcza nie wykazuje choćby podobieństwa. Wyobraża on podkowę z krzyżem w tyle, którego górne ramiona wystają nad podkową, czwarte dolne ramię zaś, znacznie dłuższe od innych, umieszczono wewnątrz podkowy. Jest to figura nie spotykana wśród polskich herbów, jednak dość podobna do herbu Dołęga, w którym zamiast ramienia krzyża wewnątrz podkowy jest strzała zwrócona w dół. Nasuwa się więc przypuszczenie, że mamy tutaj zapewne herb Dołęga mylnie tylko rylcem sztycharza wrocławskiego przedstawiony. Dołęgą pieczętują się Mycielscy; — drugą z kolei prababką księdza Władysława Aleksandra, t.j. babka macierzysta ojca prymasa, była Katarzyna z Mycielskich Andrzejowa Radolińska, kasztelanowa krzywińska. Nie udało mi się dokładnie sprawdzić, jak była z domu prababka macierzysta prymasa zamężna za Radoszewskim (t.j. czwarta prababka—babka macierzysta matki prymasa). Niemniej należy tu wzmiankować, że Żychliński wspomina, iż Katarzyna z Mycielskich Radolińska t.j. druga prababka prymasa miała siostrę Salomeę Mycielską, żonę Stanisława Radoszewskiego [Teodor Żychliński — Złota Księga Szlachty Polskiej — rocznik V, strona 155 – przyp. WW]. Nie jest wykluczone, że ta właśnie Salomea Mycielska jest czwartą prababką prymasa.

A z nazwiskiem Mycielskich związani byli nadto przodkowie autora geografji przez fakt, że ojczysta prababka (pierwsza prababka) wojewodzianka Teofila z Górskich po śmierci swego pierwszego męża Jana Wojciecha Łubieńskiego, kasztelana sieradzkiego, wyszła po raz wtóry zamąż za Władysława Mycielskiego, miecznika kaliskiego (1661) [Adam Boniecki — Herbarz Polski tom V, str. 274—275 – przyp. WW]. Tym okolicznościom zapewne zawdzięcza zestawienie herbowe autora geografji, że w piątym polu zamiast Nałęcza znalazł się herb Dołęga, zresztą błędnie narysowany.

To też wydaje mi się, że Teodor Żychliński popełnił błąd, jeden z licznych, pisząc o zestawieniu herbowym umieszczonym przy sztychu z portretem autora geografji: „pod portretem autora herb Pomian otoczony czterema herbami: Jelita Stokowskich, Leszczycem Radolińskich, Pobogiem Zapolskich i Toporem, zapewne po babce ze strony macierzystej" [Teodor Żychliński — Złota Księga Szlachty Polskiej — rocznik VI str. 149 – przyp. WW]. Na jakiej podstawie Żychliński twierdzi, że herb, który moim zdaniem jest Dołęgą mylnie przedstawioną, ma być Pobogiem i w dodatku Zapolskich? Tego trudno odgadnąć. Po pierwsze herbarze nie wymieniają wśród przodków prymasa Łubieńskiego żadnej Zapolskiej. Nawet sam Żychliński w Złotej Księdze nie wzmiankuje w genealogji Łubieńskich o żadnej pra- lub praprababce prymasa z domu Zapolskiej. Po drugie figura herbowa przedstawiona na kartuszu w polu dolnym lewym nie jest Pobogiem, który nad podkową ma krzyż czteroramienny, ale za to wewnątrz podkowy nie ma nic. Figura omawiana przypomina zatem więcej Dołęgę niż Poboga. Co się zaś tyczy Toporu — to jest on Okszą, istotnie babki ze strony macierzystej, z domu — jak już wyżej mówiliśmy — Radoszewskiej. […]

Brat oporowskiej „pani referendarzowej” – Tomasz Łubieński za zasługi poniesione w kampanii napoleońskiej otrzymał 13 lutego 1811 roku z rąk Napoleona dyplom i tytuł barona. Otrzymał też i herb. Nadany herb był oczywiście stosowny do rangi przyznanego wyróżnienia. Należy przy tym zaznaczyć, że w czasach napoleońskich restytuowaniu szlachty we Francji towarzyszyła swego rodzaju innowacja heraldyczna. Hełm, który do tej pory był oznaką szlachectwa, został zastąpiony czapką (zwaną też beretem, biretem – franc. Toque). Korona rangowa otrzymała swój odpowiednik w liczbie piór strusich, zdobiących to nakrycie głowy. W myśl zasady heraldyki napoleońskiej przedstawiało się to w następujący sposób:
a) czapka księcia krwi (prince) - czarna, aksamitna podbita popielicami i ma siedem piór strusich;
b) czapka innych książąt (duc) – podobna do czapki księcia nie suwerennego z siedmioma piórami ale podbita gronostajem;
c) czapka hrabiów (comte) – podbita z gronostajów odwrotnych i pięciu strusich piór;
d) czapka baronów – podbicie z popielic odwrotnych i trzy strusie pióra;
e) czapka szlachecka (chevalier) – podbita zielonym suknem i ozdobiona kitą z czaplich piór.

Założenia graficzne herbów „napoleońskich” związane były ściśle z hierarchizacją tytułów i różniły się między sobą. Inne były dla tytułów chevalier (kawaler), baron i comte (hrabiów), duc (książę tytularny), Prince (książę krwi) oraz Prince suveran (książę suwerenny). Przy tytule barona herb zawierał tarczę herbową, biret, strusie pióra, labry i czasami ozdobiony orderem na wstędze orderowej lub łańcuchem. Przyjętą zasadą było, że herby należały do tzw. herbów złożonych z podziałem na pola herbowe, w którym obowiązkowo kładziono u góry lewy czerwony narożnik (patrząc oczywiście od strony tarczy) z umieszczonym na nim złotym lub srebrnym znakiem, symbolicznie odpowiadającym pełnionej funkcji lub prezentującym zasługi za jakie został nadany.

W przypadku herbu Tomasza Łubieńskiego w polu tym umieszczono miecz w słup. To oznacza, że brat oporowskiej „pani referendarzowej” był tzw. „baronem militarie” czyli zasłużonym na polu walki dla cesarstwa francuskiego. Na pozostałych trzech polach narożnych oznaczył swój wywód genealogiczny. Tarcza środkowa czyli sercowa umieszczona w miejscu najdostojniejszym ze swoim godłem rodowym „Pomian” (przy czym pole zmieniono ze złotego na srebrne). Całość tarczy herbowej otacza wstęga z oznaką orderu „Legii Honorowej”. Nad tarczą umieszczono czarną aksamitną czapkę podbitą odwróconymi popielicami (franc. contra-vair) i obszytą złotem. Baronowską czapkę (biret) zdobiła srebrna spinka z trzema strusimi piórami. Labry koloru srebrnego umieszczono z każdej strony tarczy herbowej.

*/ Generał Ambroży Skarżyński jest wymieniony przez Mariana Brandysa we wzmiance o Marii z Łubieńskich Skarżyńskiej (siostrze generała Tomasza Łubieńskiego), jako jeden z czterech byłych szwoleżerów opiekujących się nią i trójką dzieci po śmierci jej męża Maksymiliana Skarżyńskiego (brata generała Ambrożego Skarżyńskiego).

Źródła:

1) Wikipedia;

2) Witold Wehr: „Drobiazgi heraldyczne w geografji Łubieńskiego” – artykuł w „Miesięczniku Heraldycznym” (wydawanym przez Oddział Warsz. Polskiego Tow. Heraldycznego) Nr 6, Warszawa, czerwiec 1938 (str. 89-93).

3) Danuta Kalinowska: „Herby hrabiego Tomasza Łubieńskiego 1784-1870” - artykuł w miesięczniku samorządowym „OKSZA” wydawanym przez Urząd Gminy Rejowiec, Nr 1 (84) 2006 (str.2 i 6).

4) Piotr Bajer: „Stylizacja heraldyczna czasów napoleońskich. Herby Polaków wyróżnionych przez Napoleona.”, strona internetowa Związku Szlachty Polskiej [www.szlachta.org], dział: Heraldyka.


________________________
Dla www.klasaa.net zebrał
i opracował: Leonard Dwornik