Izydor Zdzisław Szczawiński, urodził się 31 października 1841 r. w Żakowie (par. Goniembice k/Leszna) jako syn Hipolita i Apolonii ze Skarżyńskich. Prawdopodobnie już od urodzenia był dzieckiem słabowitym, o czym świadczy fakt, że po miesiącu został ochrzczony „z wody”, a oficjalny uroczysty chrzest odbył się dopiero w pierwszą rocznicę jego urodzin. Dzieciństwo spędził z rodzicami w Klonówcu i u babki w Żakowie. Nie licząc dwojga rodzeństwa zmarłych w niemowlęctwie (pominiętych również w metrykaliach Dworzaczka), miał trzy rodzone siostry: dwie starsze, które wcześnie zmarły na cholerę w czasie nauki na pensji we Wrocławiu, oraz młodszą Weronikę. Kilka zaledwie lat po śmierci matki (zmarła prawdopodobnie w roku 1846), wraz z ojcem i młodszą siostrą zamieszkał w Brylewie, nabytym przez ojca w 1853 roku. Miał jeszcze siedmioro rodzeństwa przyrodniego (jedną siostrę i sześciu braci), gdyż w 1854 r. jego ojciec powtórnie się ożenił.

O naukach Zdzisława nie zachowały się żadne wzmianki. Wiadomo tylko, że ojciec, jako weteran walk powstańczych z 1831 r., wprawiał go od małego chłopca do jazdy i obejścia z koniem, siodłem, pistoletem itp. Pruskie organa ścigania wyśledziły, że w 1863 r. ojciec „miał być także lustratorem powiatu wschowskiego, zakupić za 200 talarów rewolwerów i posłać syna swego [Zdzisława] z takowemi do obozu Mielęckiego”, co włączono do aktu oskarżenia w procesie ojca przed sądem w Moabicie.

Mimo, że ojciec do tych zarzutów nie przyznał się, faktem jest, że Zdzisław Szczawiński znalazł się w oddziale Kazimierza Mielęckiego. Jako wybornie obeznanego ze służbą kawaleryjską oraz ze względu na jego słabe zdrowie, pułkownik Mielęcki wziął go na swego adiutanta. Prawdopodobnie z powodu procesu ojca, większość śladów jego udziału w powstaniu uległa celowemu zatarciu. Historykom nie udało się ustalić daty wstąpienia Zdzisława do tego oddziału, odtworzyć jego szlaku bojowego* ani ustalić bliższych okoliczności zakończenia udziału w powstaniu. Nie wiadomo nawet, czy dosłużył się jakiegoś stopnia wojskowego. Jedynie udało się uchronić od niepamięci epizod ratowania swego dowódcy, śmiertelnie rannego w bitwie pod Olszową, który na łożu śmierci z największym uznaniem wyrażał się o odwadze i oględności Zdzisława Szczawińskiego.

Po upadku powstania Zdzisław Szczawiński wrócił do Brylewa, gdzie z zamiłowaniem oddał się gospodarstwu (początkowo zastępując ojca przebywającego w Moabicie, potem wspólnie z ojcem, a od roku 1871 samodzielnie). Wciąż jednak niedomagał na zdrowiu. 26 października 1869 r. ożenił się w Gorzycach k/Żnina z Marianną Ponikiewską** (ok. 1850-1896), z którą miał 2 synów***: Mariana (ur. 15.09.1870) i Leona (ur. 18.04.1873). Małżeństwo to trwało zaledwie cztery lata, gdyż Zdzisław zmarł w Brylewie dnia 25 lutego 1874 r. (po trzydniowej chorobie), pozostawiając młodą żonę i kilkunastomiesięcznego syna Leona (pierwszy syn zmarł prawdopodobnie we wczesnym dzieciństwie, jeszcze za życia Zdzisława). W wielu źródłach niedomagania zdrowotne Zdzisława i przedwczesna śmierć wiązane są z trudami wojennymi przebytymi w roku 1863 i z tego tytułu zaliczany jest do ofiar powstania styczniowego. Pochowany został w Goniembicach, parafii rodzinnie z nim bardzo związanej (tam został ochrzczony, tam brała ślub i tam też została pochowana**** jego matka - pierwsza żona Hipolita).

_______________________________
Przypisy LD:

*/ Zakładając, że Zdzisław Szczawiński walczył tylko w „partii Mielęckiego”, o przebytym przez niego szlaku bojowym można wnioskować z kalendarium bitew i potyczek tego oddziału, które jest następujące /4/: Przedecz 08.02.1863 – Ciepliny 10.02.63 – (Koło 17.02.63) – (Krzywosądz 19.02.63) – Nowa Wieś 21.02.63 – Biniszew 01.03.63 – Dobrosołów 02.03.63 – Golina 16.02.63 – Lądek 17.03.63 – (Lubstów 17.03.63) – Kleczew 21.03.63 – Pątnów 22.03.63 – Ślesin 22.03.63 – (Radoszewice 27.03.63) – (Nowa Wieś 26.04.63) – (Brdów 29.04.63) – (Grochowy 30.05.63) – (Ignacew 09.06.63) – (Ciążeń 22.04.1864). W materiałach źródłowych brak jednak dat wstąpienia i opuszczenia tego oddziału przez Zdzisława Szczawińskiego (w nawiasach potyczki oddziału, w których nie uczestniczył osobiście płk Kazimierz Mielęcki).

**/ Marianna z Ponikiewskich Szczawińska krótko po śmierci męża (prawdopodobnie jeszcze w roku 1874) sprzedała majątek Brylewo swojemu bratu Stanisławowi, a sama z synem zamieszkała w Poznaniu. Tam też zmarła 30 października 1896 r. na chorobę piersiową (gruźlicę). Jedyną dla niej pociechą był fakt, że doczekała ożenku syna (traktowanego jako jedynaka), któremu poświęciła długie lata swego wdowieństwa. Wnucząt jednak już nie zobaczyła, a było ich siedmioro. Pochowana została w Poznaniu na cmentarzu św. Marcina.

***/ W „Tekach Dworzaczka” /7/ > Metrykalia > Katolickie > Część 8, są następujące wypisy dotyczące dzieci Zdzisława Szczawińskiego: pod pozycją 53779 (Świerczyna) o treści: „1870.15/IX. * (Brylewo), ch. 7/X. Marjan Juljusz, s. Zdzisława Szczawińskiego i Marjanny Ponikiewskiej dz-ców -- Hipolit S. Tekla P.” i pod pozycją 53781 (Świerczyna) o treści „1873.18/IV. * (Brylewo), ch. 5/VIII. Leon, s. Zdzisława de Szczawińskiego i Marii de Ponikiewskie, dz-ców -- X. i Jadwiga Rychłowska” – co podważa dane zawarte w tomie XIX „Złotej księgi szlachty polskiej” Teodora Żychlińskiego /2/.

****/ W styczniu 2018 r. sprawdziły się poszlakowe informacje o miejscu spoczynku Zdzisłwa obok jego matki, Apolonii ze Skarzyńskich Szczawińskiej, gdyż prawdopodobnie na skutek działania wody i intensywniejszych niż zwykle prac porządkowych, spod darni ukazał się fragment jej tablicy nagrobnej (poniżej odsłonięty fragment w widoku z grobem Zdzisława Szczawińskiego oraz zbliżenie tego fragmentu z czytelnym napisem).

Po czterech latach stan tych miejsc był zgoła inny, co widać na zdjęciach wykonanych w styczniu 2022 r. przez p. Bogusława Kosmacińskiego. Szczególną uwagę zwraca scalona, koserwatorsko odnowiona i starannie wyeksponowana tablica nagrobna matki Zdzisława Szczawińskiego. Fragmenty tablicy wymagały wydobycia z ziemi i gęstych zarośli. Inicjatorzy i wykonawcy renowacji tablicy pozostają anonimowi (rodzina lub wolontariusze). Poniżej trzy zdjęcia sttanu w styczniu 2022 roku.

1/ Polski Słownik Biograficzny, tom III, 1937, /tam:/ Elżbieta Orman, hasło „Szczawiński Hipolit (1812-1893)”, (wzmianka o Zdzisławie na str. 188);

2/ Teodor Żychliński, "Złota księga szlachty polskiej”, tom XVI, Poznań 1894, (str. 324-326), /oraz:/ tom XIX, Poznań 1897, (str. 117-132);

3/ Teodor Żychliński, „Wspomnienia z roku 1863”, Poznań 1888, (str. 157-158), /tam:/ data urodzenia Zdzisława Szczawińskiego „30 października 1842 r.”;

4/ Stanisław Zieliński, „Bitwy i potyczki 1863-1864”, Muzeum Narodowe w Rapperswilu, Rapperswil 1913, (str. 24-41 i 451);

5/ J. Grabiec (właśc. Józef Dąbrowski), „Rok 1863 (w pięćdziesiątą rocznicę)”, Poznań 1913, /tam:/ tableau „Uczestnicy powstania z W. Ks. Poznańskiego” z wykorzystanym powyżej wizerunkiem Zdzisława Szczawińskiego (str. 293, poz. 10);

6/ „Z dziejów powstania styczniowego na Kujawach i Ziemi Dobrzyńskiej” pod redakcją Sławomira Kalembki, Warszawa 1989, /tam:/ Sławomir Kalembka, „Kujawy Wschodnie w powstaniu styczniowym. Rys wybranych zagadnień”, (str. 39);

7/ „Teki Dworzaczka - materiały historyczno-genealogiczne do dziejów szlachty wielkopolskiej XV-XX wieku”, Biblioteka Kórnicka PAN 1995-2004, http://teki.bkpan.poznan.pl/.

8/ „Kurier Poznański” nr 46 z dnia 26.02.1874 r. i „Dziennik Poznański” nr 47 z dnia 22.02.1874 r. - nekrologi (pod tym odsyłaczem dodatkowe informacje o nagrobku, na którym widnieje błędna data urodzenia „29 Października 1842”).

9/ „Poznan Project” – internetowa baza małżeństw z Wielkopolski dla lat 1800-1899
[http://poznan-project.psnc.pl/];

10/ Internetowe forum Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego „Gniazdo”, /tam:/ dział „Wymiana doświadczeń”, temat „Goniembice-indeksacja”, wpis z dnia 15.07.2015 r. (metrykalna data urodzenia Zdzisława: 31 października 1841 r.)
[http://www.wtg-gniazdo.org/forum/viewtopic.php?p=96097]

________________________
Dla www.krzemieniewo.net
w Roku Powstania Styczniowego
opracował oraz w 2015 i 2018 i 2022 roku.
uzupełnił Leonard Dwornik

Inne osoby z terenu obecnej gminy Krzemieniewo związane z powstaniem 1863 r.