Hipolit Szczawiński h. Prawdzic urodził się 29 października 1812 r. w Kargowie (powiat babimojski), był synem Władysława i Agnieszki von Angern (córki dziedziców Agorzyc na Śląsku). Miał braci: Atanazego (zm. 1834), Wojciecha, Klemensa i Szczepana (zmarli w dzieciństwie) oraz Rajmunda (zm. 1895).

Uczył się w Królewsko-Leszczyńskim Gimnazjum w Lesznie, gdzie kilkakrotnie otrzymywał nagrody za pilność i celujące postępy. Na wieść o wybuchu powstania listopadowego przerwał naukę i przedostał się wiosną 1831 r. do Warszawy, gdzie wstąpił do Legii Nadwiślańskiej, utworzonej z Polaków z zaboru austriackiego, a dowodzonej początkowo przez kapitana Antoniego Starzyńskiego. Pod nowym dowództwem pułkownika Andrzeja Kroczyńskiego uczestniczył w tymże roku w bitwach i potyczkach pod Międzyrzeczem (29.VIII. i 6.IX.), Opatowem (9.IX.) i Chotczą Górą (19.IX.). Pod koniec powstania awansował do stopnia podporucznika. Prawdopodobnie w roku 1832 wrócił do Wielkopolski i zdał maturę jako eksternista (w spisie abiturientów gimnazjum leszczyńskiego nie występuje). Podjął studia uniwersyteckie we Wrocławiu, ale musiał je przerwać już w r. 1833, gdy za udział w powstaniu został wcielony karnie w stopniu szeregowca do pruskiego pułku ułanów stacjonującego w Moguncji. W armii pruskiej służył 3 lata, awansując do stopnia podporucznika kawalerii w 19. pułku obrony krajowej i w roku 1836, będąc adiutantem dywizji, wziął dymisję z wojska.

Krótko po powrocie do Wielkopolski, mając 24 lata, ożenił się z będącą w jego wieku Apolonią Skarżyńską h. Bończa z Żakowa, siostrą Marianny - żony zamieszkałego w Kościanie jego brata Rajmunda. Ślub* odbył się 27 września 1836 r. w Goniembicach. Żona wniosła mu w posagu pobliski Klonówiec (wówczas Klonówko, pow. wschowski) i tam zamieszkali. W klonowieckim dworze urodziło się im czworo dzieci: dwie córki (nieznanych imion) zmarłe wcześnie na cholerę, syn Zdzisław i córka Weronika. Hipolit Szczawiński od końca lat trzydziestych należał do Kasyna Gostyńskiego, klubu towarzyskiego skupiającego miejscowych ziemian, starających się o modernizację swych majątków i inicjujących akcje oświatowe. Utrzymywał kontakty z emigrantami we Francji, których też wspierał finansowo.

W lutym 1846 r. uczestniczył w przygotowaniach do powstania, m.in. w Kościanie, Lipnie, Popowie oraz Klonowcu, gdzie sam organizował spotkania spiskowców. Aresztowany tego roku i osadzony w berlińskim Moabicie, należał do oskarżonych w wielkim procesie polskim, w wyniku którego wyrokiem sądu berlińskiego z dnia 2 grudnia 1847 r. został skazany na osiem lat twierdzy oraz utratę szlachectwa i stopnia oficerskiego. Jednak w wyniku rewolucji Wiosny Ludów w Berlinie, uwolniony został już 20 marca 1848 roku. Powodowany rewolucyjną atmosferą Wiosny Ludów włączył się ponownie w ryzykowną działalność polityczną. Jego powstańcza agitacja na rynku w Lesznie w kwietniu 1848 r. wywołała bardzo wrogą reakcję zebranych. Od szubienicy uratowała go interwencja nauczyciela gimnazjum leszczyńskiego, Adama Karwowskiego i majora Bialke.

Po śmierci żony Apolonii (ok. 1847 r.), w drodze rozliczeń rodzinnych, przekazał Klonówiec w 1852 r. Józefowi Cioromskiemu (dziedzicowi Wyciążkowa, Goniembic, i Koronowa), a nabył od Erazma Osińskiego majątek Brylewo, dokąd z synem i córką przeprowadził się w 1853 r. W roku 1854 ożenił się z Marianną Teofilą Raszewską (1831-1903). Jako jeden z pierwszych w Wielkim Księstwie Poznańskim w 1856 r. założył w Brylewie owczarnię zarodową. Wstąpił do Towarzystwa Rolniczo-przemysłowego w Gostyniu i występował na jego posiedzeniach z odczytami. Publikował artykuły o tematyce rolniczej. W roku 1859 pełnił funkcję dyrektora Towarzystwa Centralnego Gospodarczego dla Wielkiego Księstwa Poznańskiego w powiecie wschowskim. Po kilkuletnich staraniach, w październiku 1862 r. zorganizował w Gostyniu wystawę rolniczo-przemysłową, pierwszą tego typu w W. Ks. Poznańskim. Otrzymał na niej medale: srebrny za okazy bydła i brązowy za hodowlę owiec, a także nagrodę za pług koński. Mimo że wystawę uznano za „demonstrację narodowo-gospodarczą”, jako przewodniczący jej komisji zarządzającej otrzymał od władz pruskich order, ale odmówił jego przyjęcia.

W styczniu 1863 r. Hipolit Szczawiński uczestniczył w tajnych naradach powstańczego Komitetu Narodowego Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W połowie kwietnia 1864 r. pełnił funkcję komisarza Rządu Narodowego we Wschowie. 30 maja 1864 r. został aresztowany /6/ i w trwającym od 7 lipca do 23 grudnia 1864 r. zbiorowym procesie 149 Polaków oskarżony o zbrodnię stanu, to jest o próbę oderwania od Prus ich prowincji wschodnich. Był więziony m.in. w Hausvogtei i znanym mu z pobytu w latach 1847-1848 Moabicie. Do zarzucanych czynów się nie przyznał i sąd przychylił się do wniosku obrony o jego uwolnienie. Uwolniony po koniec 1864 r., wrócił do Brylewa, gdzie kontynuował działalność na rzecz nowoczesnego rolnictwa, za co w 1870 r. otrzymał honorowe członkostwo Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarczego. W roku 1870 wchodził też w skład komitetu organizującego wystawę rolniczo-przemysłową w Kościanie.

W roku 1871 odstąpił Brylewo najstarszemu synowi Zdzisławowi, a za 122 tys. talarów kupił majątek Janowiec w powiecie wągrowieckim. W tym czasie otrzymał godność radcy Ziemstwa Kredytowego w Poznaniu, którą piastował blisko 20 lat. Niepowodzenia finansowe zmusiły go w 1878 roku do sprzedaży Janowca i zamieszkania już do końca życia w Poznaniu, gdzie po długich cierpieniach zmarł 15 września 1893 r.

Hipolit Szczawiński, będąc dwukrotnie żonatym, miał 11 dzieci, czworo z Apolonią ze Skarżyńskich (o których wyżej) oraz siedmioro z Marianną Teofilą z Raszewskich, to jest córkę Felicję i sześciu synów: Jana Marię, Stanisława, Władysława, Bogumiła, Stefana i najmłodszego (ur. 1872) Wacława. Za życia pochował pierwszą żonę, dwie córki i syna z pierwszego małżeństwa, trzech najstarszych synów z drugiego małżeństwa oraz zięcia. Pochowany został w Poznaniu na cmentarzu św. Marcina, obok grobu zmarłego trzy lata wcześniej syna Władysława. Później jego prochy wraz z nagrobkiem przeniesiono na poznański Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan.

_______________________________
Przypis LD:

*/ ślubu udzielił prawdopodobnie ks. Michał Skarżyński, kanonik, sędzia pokoju powiatu wschowskiego i proboszcz w Goniembicach – brat Franciszka Skarżyńskiego, ojca Apolonii;

_______________________________
Źródła:

1/ Polski Słownik Biograficzny, tom III, 1937, /tam:/ Elżbieta Orman, hasło „Szczawiński Hipolit (1812-1893)”, (str. 187-189);

2/ Teodor Żychliński, „Złota księga szlachty polskiej”, rocznik XVI, Poznań 1885, (str. 324-326); /oraz:/ rocznik XIX, Poznań 1889, (str. 130-131);

3/ „Nadwiślanin” (pismo wychodzące w Chełmnie 3 razy w tygodniu), nr 83 z 20.07.1864 /tam:/ „Korespondencya Nadwiślanina – Berlin, 18 lipca”;

4/ „Gazeta Warszawska”, nr 283 z 10.12.1864 /tam:/ korespondencja „Berlin, 24 listopada”;

5/ „Dziennik Poznański” z 17 i 22.09.1893 r. - pośmiertne wzmianki
;

6/ Wacław Truszkowski-Fidler, „Wykaz Wielkopolan uczestników powstania 1863 r.”, Warszawa 1938;

7/ „Hipolit Szczawiński” – biogram wcześniejszy, w którym wykorzystano zapisy z KSIĘGI WIECZYSTEJ DÓBR RYCERSKICH BRYLEWO.

________________________________

Dla www.krzemieniewo.net
w Roku Powstania Styczniowego
nadesłał: Leonard Dwornik


Inne osoby z terenu obecnej gminy Krzemieniewo związane z powstaniem 1863 r.