|
W roku 2013 wyszedł drukiem tom 10. serii wydawniczej „Biblioteka Pisarzy Polskiego Oświecenia” (antydatowany na rok 2010 ze względu na numerację tomów) zatytułowany „Opisy niektórych pamiątek w Świątyni Sybilli w Puławach”. Jest to nieznany zbiór esejów poświęcony pierwszemu polskiemu muzeum pamiątek narodowych, Świątyni Sybilli, pióra wybitnych pisarzy przełomu XVIII i XIX w. (w tym dwa utwory autorstwa Franciszka Dzierżykraj-Morawskiego). Faktycznie jest to pierwsza, przygotowana z rękopisów edycja, gdyż urzeczywistnienie inicjatywy wydawniczej pomysłodawczyni zbioru, Izabeli z Flemingów księżnej Czartoryskiej, uniemożliwił wybuch powstania listopadowego.
________________________________________________________________
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie do lektury . . . 5
Patriotyczny etos Świątyni Sybilli . . . 5
Autorzy opisów sybillińskich . . . 32
OPISY NIEKTÓRYCH PAMIĄTEK ZACHOWANYCH W ŚWIATYNI SYBILLI W PUŁAWACH . . . . 45
[ 1.] Franciszek Dzierżykraj Morawski, Głowa Jana Kochanowskiego . . . 47
[ 2.] Maria Wirtemberska, Popiersie Stanisława Mokronowskiego . . . 57
[ 3.] Maria Wirtemberska, Klinga zakrzywiona i nożyce żelazne do strzyżenia owiec . . . 61
[ 4.] Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, Kawałek antaby, próchna, kilka gwoździ
z trumny, oprawa z książki i łańcuch złoty Anny Jagiellonki . . . 65
[ 5.] Kajetan Koźmian, O życiu Tadeusza Kościuszki i pamiątkach po nim zachowanych . . . 73
[ 6.] Kajetan Koźmian, Niektóre wspomienia jeszcze o Tadeuszu Kościuszce . . . 83
[ 7.] Andrzej Edward Koźmian, Kości Mikołaja Kopernika złożone w pomniku z lawy
z napisem „Sta, sol” . . . 87
[ 8.] Andrzej Edward Koźmian, Głowa Stanisława Żółkiewskiego w marmurze zamknięta
z napisem „On piersi swymi ojczyznę zasłonił”, i szata tegoż, w której pod Cecorą
poległ . . . 91
[ 9.] Adam Prażmowski, O znalezieniu zwłok królów Władysława Hermana i Bolesława
Krzywoustego w kościele katedralnym płockim w roku 1825 . . . 99
KOMENTARZE . . . 103
Komentarz edytorski . . . 105
I. Wykaz znaków i skrótów przyjętych w edycji . . . 105
II. Opis źródeł . . . 110
III. Zasady transkrypcji . . . 115
IV. Aparat krytyczny . . . 118
Objaśnienia . . . 125
Słownik wyrazów archaicznych . . . 171
Słownik postaci . . . 179
Słownik nazw geograficznych . . . 207
Aneks . . . 227
[1A.] Adam Jerzy Czartoryski, Jadwiga . . . 229
[2A.] Franciszek Skibicki, O Czackim . . . 260
[3A.] Franciszek Dzierżykraj Morawski, Mowa przy obchodzie pogrzebowym J[aśnie]
O[świeconego] książęcia Józefa Poniatowskiego miana przez Franciszka
Morawskiego, pułkownika wojsk polskich, w Sedan dnia 23 grudnia 1813 . . 272
[4A.] Józef Lipiński, Wiadomość historyczna o życiu ś.p. ks[ięcia] Józefa Poniatowskiego,
naczelnego wodza wojska polskiego, ministra wojny Księstwa Warszawskiego,
marszałka państwa francuskiego . . . 295
________________________________________________________________
Syn Wojciecha i Zofii ze Szczanieckich, odebrał staranne wykształcenie, najpierw domowe, potem w ewangelickim gimnazjum w Lesznie (w Wielkopolsce) i na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą, gdzie studiował prawo, a równocześnie zapoznał się z najnowszymi kierunkami w literaturze i filozofii niemieckiej. Po ukończeniu studiów pracował w Kaliszu jako palestrant.
Na wieść o zwycięstwie Napoleona pod Jeną i marszu wojsk francuskich w kierunku Wielkopolski wstąpił w 1806 r. do armii napoleońskiej. Jako oficer, początkowo w randze porucznika, potem kapitana i podpułkownika, brał udział w wojnie z Prusami; odznaczył się szczególnie w zdobyciu Gdańska i w szturmie na Kołobrzeg w 1807 r., za co otrzymał krzyż Virtuti Militari. Uczestniczył w kampanii moskiewskiej i w „bitwie narodów” pod Lipskiem w roku 1813. Do końca wierny Napoleonowi, po jego abdykacji wrócił w 1814 r. do kraju. Po utworzeniu Królestwa Kongresowego pozostał w wojsku polskim, mianowany przez wielkiego księcia Konstantego na stopień generała brygady. Stacjonował z powierzoną mu jednostką w Lublinie, Zamościu i Radomiu, dzieląc zatrudnienia wojskowe z działalnością na polu literatury.
Był częstym gościem Izabeli Czartoryskiej. Ożenił się z jej wychowanką, urodziwą Anielą Wierzchowską. Więzy towarzyskie i przyjacielskie łączyły go ze skupionym wokół Puław gronem literatów i animatorów życia kulturalnego: Julianem Ursynem Niemcewiczem, Karolem Sienkiewiczem, Konstantym Świdzińskim, Kajetanem i Andrzejem Edwardem Koźmianami. Zaprzyjaźniony z generałem Wincentym Krasińskim, bywał częstym gościem jego literackiego salonu w Warszawie. Aktywnie działał w Towarzystwie Iksów, ogłaszając na łamach warszawskich czasopism swoje recenzje teatralne i literackie. Własnych utworów, z nielicznymi wyjątkami, początkowo nie publikował, lecz włączał do obiegu w elitarnym gronie znawców literatury poprzez udostępnianie wersji rękopiśmiennych. Na potrzeby Teatru Narodowego przełożył Andromachę Jeana Racine’a, którą publiczność przyjęła jednak bez aplauzu.
W przeciwieństwie do swych przyjaciół, Kajetana Koźmiana i generała Krasińskiego, poparł powstanie listopadowe. W rządzie powstańczym otrzymał stanowisko ministra wojny. Po upadku powstania został zesłany do Wołogdy, gdzie przebywał do wiosny 1833 r.
Po powrocie z zesłania osiadł w rodzinnej Luboni, prowadząc żywot ziemianina i nie zaniedbując prac literackich: opublikował we Wrocławiu w roku 1841 tom swoich poezji, przygotował do druku i wydał Pięć poematów lorda Byrona we własnym przekładzie, ogłosił napisany w roku 1838 i wzorowany na Panu Tadeuszu poemat Dworzec mego dziadka, nadsyłał do wielkopolskich czasopism drobne utwory poetyckie i wspomnienia. Utrzymywał korespondencję z Adamem Jerzym Czartoryskim i Marią Wirtemberską, z którymi był szczerze zaprzyjaźniony.
________________________________________________________________
[ 1.]
Sporządzony przez kopistę ozdobny tytuł i rękopiśmienny czystopis początku
tekstu pięknego eseju Franciszka Morawskiego o Janie Kochanowskim
(zaskakująco zatytułowanego „Głowa Jana Kochanowskiego”).
[Franciszek Dzierżykraj Morawski]
Głowa Jana Kochanowskiego
Drogie są nam prochy sławnych mężów, wyższą cnotą, duszą lub jenialną obdarzonych myślą. Ale jakże ten urok, który je otacza, milszym jeszcze dla nas jaśnieje blaskiem, kiedy okrywa popioły męża, który był synem tejże, co i my, ziemi, który cały lud nam bratni swoim uświetnił imieniem i – że tak rzeknę – spokrewnił się z nami i sławą swoją, i miłością… [cały tekst]
________________________________________________________________
Podstawowe źródło edycji:
Alina Aleksandrowicz i Artur Timofiejew za podstawę edycji esejów uznali autoryzowany, rękopiśmienny czystopis, datowany na okres: 1828–29.XI.1830, znajdujący się w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie pod numerem 3033, zatytułowany „Opisy niektórych pamiątek zachowanych w Świątyni Sybilli w Puławach”. Ten starannie przygotowany tomik, opatrzony winietami i graficznymi ozdobnikami, ozdobnie i kaligraficznie przepisany z pierwopisów, formatu 28,5 x 22,5 cm, w oprawie półpłóciennej, pochodzącej prawdopodobnie z połowy XIX w., liczący 92 strony, opatrzony został własnoręcznymi podpisami poszczególnych autorów (rzecz to w epoce nie tak często spotykana). Autorzy potwierdzili treść swoich artykułów pełnym imieniem i nazwiskiem, przyzwalając w ten sposób na publikację „opisów” zgodnie ze sporządzonymi przez nich wcześniej oryginałami, dostarczonymi do Puław lub wręczonymi Izabeli Czartoryskiej. To wszystko wskazuje, że tomik ten (BCz rkps 3033) ewidentnie stanowić miał podstawę edycji i szerokiego kolportażu, i respektowanie tej woli jego inicjatorki, księżnej Izabeli Czartoryskiej, legło u podstaw pierwszego wydania drukiem, po przeszło 180 latach od zaprojektowania edycji przez księżną.
________________________________
Dla www.krzemieniewo.net
na 153. rocznicę śmierci generała-poety
Franciszka Dzierżykraj-Morawskiego
wypisał i opracował: Leonard Dwornik
Podważana autentyczność czaszki Kochanowskiego, czczonej niegdyś w Świątyni Sybilli.
|
