Ludwik August hrabia Broel-Plater urodził się 14 sierpnia 1775 roku w Krasławiu na Inflantach (miasto nad rzeką Dźwiną, obecnie na Łotwie przy granicy z Białorusią). Data urodzenia nie jest jednak pewna, gdyż w niektórych opracowaniach można spotkać dzień jego urodzenia jako 15 czerwca, a w Encyklopedii Orgelbranda [Źr.1] nawet rok jego urodzenia jest inny, to znaczy 1774). Ludwik był synem ostatniego podkanclerzego litewskiego - Kazimierza Konstantego Platera (1748-1807) i Izabelli z domu hr. Borch (1752-1813) - pierwszej redaktorki wychodzącego w latach 1789-1792 w Warszawie pisma dla dzieci „Przyjaciel dzieci”. Kazimierz-Konstanty Plater ze swojego małżeństwa z Izabellą Borch pozostawił siedmiu synów, z których Ludwik był najstarszym, a następnymi w kolejności starszeństwa byli: Jan, Michał (protoplasta rodowego odgałęzienia Plater-Zyberk) oraz Konstanty, Kazimierz, Stanisław (protoplasta wielkopolskiej odnogi rodu) i Henryk.

Starodawny ród Platerów, noszący nazwę hrabiów Platerów de Broel (od pierwszego swego gniazda Broele), w XIII wieku wywędrował z Westfalii i osiadł na Inflantach oraz w Polsce. W XVII wieku rozdzielił się na dwie główne linie: polsko-inflancką i żmudzką. Pierwsza rozdzieliła się na pięć gałęzi (1. wołyńska; 2. na Jędrzycy; 3. na Krasławiu; 4. na Dusiatach; 5. na Kurklach – dwie ostatnie litewskie), linia żmudzka natomiast na dwie gałęzie (1. na Dąbrowie; 2. na Szatejkach).
Z gałęzi dusiatyckiej pochodziła m.in. sławna uczestniczka powstania listopadowego, przez krótki okres podwładna generała Dezyderego Chłapowskiego - Emila Plater (1806-1831), oraz jej stryj Cezar(y) Plater (1810-1869) – również powstaniec, późniejszy prezes polskiego Towarzystwa Literackiego w Paryżu, zmarły w swoim majątku Góra koło Śremu. Jego syn z pierwszego małżeństwa - Ludwik-Kazimierz Plater (1844-1909) odziedziczył po matce - Stefanii Małachowskiej - wielkie i uprzemysłowione dobra w guberni Radomskiej a mianowicie: Niekłań, Białaczów z Rudą i Skroniną, Chlewiska i Pawłów. W 1869 roku ożenił się z Zofią Dzierżykraj Morawską herbu Nałęcz, urodzoną w 1848 roku, córką Kajetana, dziedzica Jurkowa, i Józefy Łempickiej herbu Junosza.
Natomiast z gałęzi krasławskiej (inflanckiej) - oprócz Ludwika – znanym, szczególnie w Wielkopolsce (może najbardziej), był jeszcze jeden Broel-Plater, a mianowicie jego młodszy brat, Stanisław Plater (1784-1851) – dzielący w latach 1806-1815 los wojska polskiego, który po krótkotrwałej służbie jako major w nowo tworzącej się artylerii Królestwa Kongresowego, osiadł w W. Ks. Poznańskim (jako pierwszy z Platerów), w dobrach jego żony Antoniny z Gajewskich we Wroniawach koło Wolsztyna, gdzie zmarł jako zasłużony literaturze polskiej badacz historii i starożytności.

Ludwik Plater w młodym wieku, bo już 21 listopada 1793 r. został kawalerem orderu św. Stanisława. Z chwilą wybuchu Powstania Kościuszkowskiego w 1794 r. wstąpił do szeregów powstańczych, sprawując funkcję adiutanta generała Karola Sierakowskiego. Brał udział w bitwach pod Słoninem, Krupczycami i Terespolem. Po bitwie pod Maciejowicami osiadł w swych dobrach i zajmował się gospodarstwem. Wtedy też (przed Jędrzejem Śniadeckim) podjął próbę utworzenia polskiej terminologii chemicznej. Oparł on swoje słownictwo na zasadach zaprezentowanych w „Metodzie nomenklatury chemicznej - Methode de nomenclature Chimigue” przez de Morveau, Lavoisiera, Bertholleta i de Fourcroy w 1787 r. Plater spolszczył chemiczne nazwy francuskie. Jędrzej Śniadecki w swojej pracy korzystał z dorobku Platera, o czym we wstępie do I wydania „Początków chemii" [1800] tak wzmiankuje: „Najpierwszy układ terminologii chemicznej w naszym języku był dziełem W. J. Pana Ludwika Platera, Podkanclerzyca Litewskiego, który mi takowy owoc pracy swojej łaskawie komunikował, i z którego bardzo wiele terminów zatrzymałem, niektóre stosownie do własnego zdania odmieniwszy”. W roku 1805 został wizytatorem uniwersytetu wileńskiego, a w latach 1807-1811 był inspektorem lasów rządowych w ośmiu zachodnich guberniach cesarstwa. Po utworzeniu Królestwa Kongresowego w 1815 roku wszedł do służby publicznej; w 1815 r. jest jednym ze współautorów projektu konstytucji Królestwa Kongresowego; w 1816 r. został sekretarzem stanu, generalnym dyrektorem dóbr i lasów rządowych, prezesem rady politechnicznej, a w końcu senatorem kasztelanem, wykazując się niezwyczajną działalnością i wielkimi zdolnościami administracyjnymi. Jako bliski współpracownik („prawa ręka”) księcia Druckiego-Lubeckiego, ułożył dla niego większą część projektów aktów prawnych, wnosząc duże zasługi dla nowoczesnej organizacji ówczesnego leśnictwa. W 1816 roku Ludwik Plater przenosi się na stałe do Warszawy i na ten rok przypada też data jego wstąpienia do masonerii, która w tym czasie i później, przynajmniej do roku 1830, miała w Polsce charakter organizacji patriotycznej. Był twórcą (współzałożycielem i pierwszym dyrektorem) Szkoły Szczególnej Leśnictwa działającej w latach 1818-1832 przy Uniwersytecie Warszawskim. W roku 1820 założył w Warszawie razem z Józefem Krasińskim (Oboźnicą) "Towarzystwo magnetyczne". W dniu 24 maja 1829 roku został mianowany senatorem kasztelanem Królestwa Polskiego. Pozostał na tym stanowisku aż do końca swej pracy w kraju. Z chwilą wybuchu powstania, w dniu 29 listopada 1830 roku, staje natychmiast w obozie narodowym. W dniu 25 stycznia 1831 roku podpisał akt detronizacji Mikołaja I. Zaraz potem został wysłany z generałem Karolem Kniaziewiczem do Paryża, aby tam jako "kierownik Legacji Polskiej", zjednać Ludwika Filipa dla Polski i uzyskać pomoc Francji. W dniu 13 marca 1831 był już w Paryżu. Po klęsce powstania pozostał tam jako emigrant, współpracując z Hôtelem Lambert. Zanim Hôtel Lambert został nabyty przez księcia Adama Czartoryskiego, dom Ludwika Platera „skupiał wszystko to, co było najlepszego na emigracji”. Za pozwoleniem rządu pruskiego w 1840 r. (ten rok pojawia się w większości opracowań biograficznych) osiadł w majątku Psarskie koło Śremu w Wielkim Księstwie Poznańskim, gdzie mieszkał aż do śmierci.

W 1801 roku zaślubił Marię-Annę Brzostowską herbu Strzemię, wdowę po Idzim-Józefie Hylzenie, komandorze maltańskim, a córkę Roberta Brzostowskiego. Po ślubie z Ludwikiem Platerem, dobra odziedziczone po pierwszym mężu Maria-Anna Brzostowska sprzedała podkomorzemu Andrzejowi Bujnickiemu. W 1825 roku zamieszkała w Warszawie z mężem i trojgiem podrastających dzieci: Zofią (1811-1825), Pauliną (1813-1889) i Zygmuntem (1817-1882). Pięcioro innych (niektóre źródła podają, że nawet siedmioro) umarło przed dojściem do wieku 7 lat. Córka Paulina emigrowała do Paryża razem z rodzicami po rewolucji 1830 roku i prawdopodobnie na jej imię został nabyty majątek Psarskie koło Śremu, gdyż ona (a nie - jak podają niektóre opracowania - jej brat Zygmunt, ani mieszkający tam do śmierci jej ojciec Ludwik, jak podają popularne przewodniki turystyczne) była właścicielką tych dóbr jeszcze w 1857 roku. Jako ostatni właściciel przed nią figuruje Eustatchy Wierusz Kowalski, po niej zaś Antoni Raczyński. W pewnym okresie Paulina była też właścicielką sąsiedniej Góry koło Śremu, choć sprawa własności tego majątku jest nieco mniej jasna (vide wyżej – Cezary Plater, który być może w pewnym okresie był również właścicielem majątku Psarskie). Maria Anna z Brzostowskich Platerowa umarła w Poznaniu dnia 24 lutego 1843 roku.

Ludwik Plater zmarł 6 października 1846 roku. W dniu 30 października tego roku odbyło się, zamówione staraniem Towarzystwa Literackiego w Paryżu, nabożeństwo żałobne w kościele świętego Rocha, a w dniu 29 listopada 1846 roku w Paryżu, na dorocznym zebraniu Towarzystwa Literackiego, Ksawery Godebski wygłosił odczyt o zasługach zmarłego. Tekst ten w 1847 roku został wydany drukiem w Paryżu (wspomnienie pośmiertne), lecz podobnie jak nekrolog autorstwa Franciszka Dzierżykraja Morawskiego, jest ubogi w konkretne dane biograficzne. Zawiera jednak interesujący fragment dotyczący końcowego (wielkopolskiego) okresu życia Ludwika Platera, a mianowicie: „Stargany na siłach, troskliwy o los dorosłych dzieci, korzystał z pozwolenia otrzymanego za staraniem brata u dworu Pruskiego w 1842 r. (sic!) i osiadł w Xięztwie Poznańskiem, pod Szremem, w wiosce z pożyczonych funduszów przez przyjaciół nabytej. Nie znalazł tu spoczynku i szczęścia, których się spodziewał. […] …wyrazy listu pisanego na krótko przed zgonem: ‹‹Kłopoty i bieda osobista, połączone z niedolą ogólną, powoli mnie gnębią i bezsilą; żyję od dnia do dnia, bez żadnego na przyszłość widoku…. Cóż robić? Niech się dzieje wola Boża….›› - ‹‹Jestem dziś nie tylko bez funduszu, ale bez widoku na przyszłość.›› - Powiada indziej. – Piastując wysokie w Kraju urzędy, nie zbogacił się na nich; umarł nie ustaliwszy losu dzieci, innej im prócz prac i zasług swoich nie zostawiając spuścizny”. Jego nazwisko zostało wyryte i figuruje do dzisiaj na tablicy "Zasłużonych" dla Biblioteki Polskiej w Paryżu, w jej gmachu na Quai d'Orleans.

Oprócz wielu artykułów drukowanych w „Dzienniku wileńskim”, warszawskim „Sylwanie” i innych czasopismach, Ludwik Plater wydał osobno: „Rzecz o gospodarstwie leśnem” (Wilno, 1807); „Opisanie geograficzno-historyczno-statystyczne województwa Poznańskiego” (Paryż, 1841); „Opisanie historyczno-statystyczne w. ks. Poznańskiego” (Lipsk, 1846); „Les affairies de Cracovie” (Paryż, 1844) i t.d.

____________________________________________

Źródła:

1) S. Orgelbrand, „Encyklopedja Powszechna z ilustracjami i mapami”, Tom XI, Warszawa 1901. (str. 525-527);

2) Xawery Godebski, „Żywot Ludwika hr. Platera – senatora kasztelana R.P., członka Towarzystwa K. Warsz. Przyjaciół Nauk, vice-prezesa Towarzystwa Literackiego Polskiego w Paryżu – odczytany na publicznem posiedzeniu Towarzystwa Literackiego Polskiego w Paryżu, d. 29 listopada 1846 r.”, Paryż 1847;

3) Szymon Konarski – PLATEROWIE („Strona rodziny Plater” pod adresem internetowym http://platerak.republika.pl/);

4) Charles Louis Bazin (1802-1859) „Louis Plater” - portret Ludwika Platera z roku 1833 – litografia 25,5x20 cm sygnowana „Luk de Villain” (z facsimile podpisu Ludwika Platera).

____________________________________________

Dla www.klasaa.net, jako przypis do utworu prozą
Franciszka Dzierżykraja Morawskiego „Ludwik Plater”,
zebrał i opracował: Leonard Dwornik